Ελληνικά - Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου

Το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου σας προσκαλεί στον κύκλο διαλέξεων, που διοργανώνεται παράλληλα με την περιοδική έκθεση “ΕΚΑΤΟΜΠΟΛΙΣ. Ο Κόσμος της Αρχαϊκής Κρήτης”. Διακεκριμένοι επιστήμονες θα αναδείξουν διαφορετικές πτυχές της αρχαιολογίας, της ιστορίας και του πολιτισμού της Αρχαϊκής Κρήτης. Οι διαλέξεις είναι ανοιχτές σε όλες και όλους, προσφέροντας μια μοναδική ευκαιρία να γνωρίσουμε καλύτερα την εποχή αυτή μέσα από σύγχρονες προσεγγίσεις και νέες ανακαλύψεις.

Οι διαλέξεις μεταδίδονται ζωντανά στο κανάλι του Μουσείου στο YouTube.

Πρόγραμμα Διαλέξεων

Τετάρτη, 9 Οκτωβρίου 2024
Ομιλητής: Χαράλαμπος Κριτζάς, Επίτιμος Διευθυντής του Επιγραφικού Μουσείου Αθηνών
Θέμα: «Γραφές και Επιγραφές της Κρήτης»
Η διάλεξη παρουσιάζει τη σημασία των αρχαίων επιγραφών στην κατανόηση της ιστορίας και του πολιτισμού της Κρήτης.

Πέμπτη, 16 Ιανουαρίου 2025
Ομιλητής: Αντώνης Κοτσώνας, Αναπληρωτής Καθηγητής Μεσογειακής Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Πανεπιστήμιο Νέας Υόρκης
Θέμα: «Η Αρχαϊκή Κρήτη και η Ανασκαφή της Λύκτου»
Ένα βαθύ βλέμμα στην αρχαϊκή Κρήτη, τις κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις της και τα νέα ευρήματα από την ανασκαφή στη Λύκτο.

Τετάρτη, 12 Φεβρουαρίου 2025
Ομιλήτρια: Αθηνά Δημοπούλου, Καθηγήτρια Ιστορίας του Δικαίου, ΕΚΠΑ
Θέμα: «Ἐπιμενίδης ὁ Κρὴς και η κάθαρση της Αθήνας από το Κυλώνειο ἄγος»
Η επίδραση του Κρητικού σοφού στην πολιτική και θρησκευτική κάθαρση της Αθήνας τον 6ο αιώνα π.Χ. και η ανίχνευση της ιστορίας μέσα από τον μύθο.

Τετάρτη, 26 Φεβρουαρίου 2025
Ομιλήτρια: Στέλλα Χρυσουλάκη, Γενική Διευθύντρια Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου
Θέμα: «Το νεκροταφείο του Φαλήρου: Ανασκαφές στο γύρισμα των αιώνων»
Η ανάλυση των ταφικών πρακτικών στο Φάληρο και οι κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές που ψηλαφώνται σε αυτές.

Τετάρτη, 12 Μαρτίου 2025
Ομιλητής: James Whitley, Καθηγητής Μεσογειακής Αρχαιολογίας, Πανεπιστήμιο Κάρντιφ
Θέμα: «Praisos: The Polis as Ethnos?»
Μια ανασκόπηση της αρχαίας Πραισού ως πολιτικής και εθνοτικής κοινότητας στην Κρήτη και η επίδρασή της στην ιστορία του νησιού.

Τετάρτη, 19 Μαρτίου 2025
Ομιλητής: Γιώργος Παπασάββας, Καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας, Πανεπιστήμιο Κύπρου
Θέμα: «Πρακτικές διαπαιδαγώγησης και τελετές ενηλικίωσης των νέων στις πόλεις και τα ιερά της αρχαίας Κρήτης: Πώς να γίνετε τέλειοι πολίτες και τι να φορέσετε για την περίσταση»
Η εξέταση των τελετουργιών και της σημασίας τους στην κοινωνική διαμόρφωση και πολιτική ενσωμάτωση των νέων στην αρχαία Κρήτη.

Τετάρτη, 9 Απριλίου 2025
Ομιλητής: Άγγελος Χανιώτης, Καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας και Κλασικών Σπουδών, Institute for Advanced Study, Princeton
Θέμα: «Το ανθρώπινο πρόσωπο της Αρχαϊκής και Κλασικής Κρήτης»
Μια μελέτη των ατομικών ιστοριών και των ανθρώπινων αφηγήσεων μέσα από αρχαίες πηγές και επιγραφές.

Τετάρτη, 30 Απριλίου 2025
Ομιλητής: James Wright, Καθηγητής Αρχαιολογίας, Bryn Mawr College
Η διάλεξη θα δοθεί στην ελληνική γλώσσα
Θέμα: «Ο Κομμός ως λιμάνι της Εποχής του Σιδήρου στην επικράτεια της Γόρτυνας»
Η στρατηγική σημασία του Κομμού και ο ρόλος του στην ανάπτυξη του ελληνικού αλφαβήτου.

Τρίτη, 27 Μαΐου 2025
Ομιλητής: Νικόλαος Σταμπολίδης, Ομότιμος Καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, Γενικός Διευθυντής του Μουσείου Ακρόπολης
Θέμα: «Ελεύθερνα: μια διόπτρα για την αρχαϊκή Κρήτη και τη Μεσόγειο».

Τετάρτη, 25 Ιουνίου 2025
Ομιλητής: Didier Viviers, Καθηγητής Αρχαίας ελληνικής Ιστορίας και Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Βρυξελλών
Θέμα: «Social History and Natural Disasters in 6th century Eastern Crete»
Η διάλεξη θα δοθεί στην Ελληνική γλώσσα.
Πώς αλληλεπιδρούν οι φυσικές καταστροφές με την κοινωνική ιστορία και τι μαρτυρούν για αυτό το θέμα τα αρχαιολογικά και ιστορικά δεδομένα της ανατολικής Κρήτης κατά τον 6^ο αι.

Τετάρτη, 9 Ιουλίου 2025
Ομιλήτρια: Florence Gaignerot-Driessen, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Cincinnati των Η.Π.Α.
Θέμα: «Σφυρηλατώντας την Πόλη: Πρόσφατες Ανακαλύψεις στον Ανάβλοχο Βραχασίου»
Η διάλεξη θα δοθεί στην ελληνική γλώσσα.
Η μετάβαση από τα ανακτορικά κράτη στις πρώτες πόλεις-κράτη της Κρήτης και πώς φωτίζεται μέσα από την ανασκαφική έρευνα στον Ανάβλοχο Βραχασίου.

Τετάρτη, 23 Ιουλίου 2025
Ομιλητής: Donald Haggis, Καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας και Ελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της North Carolina στο Chapel Hill των Η.Π.Α.
Θέμα: «Excavations at Azoria and the Structure of the Archaic Cretan City»
Η διάλεξη θα δοθεί στην αγγλική γλώσσα.
Μια περιήγηση στον Αζοριά, το μοναδικό σωζόμενο παράδειγμα Αρχαϊκού αστικού κέντρου στην Κρήτη.

Τετάρτη, 6 Αυγούστου 2025
Ομιλήτρια: Antonella Pautasso, Διευθύντρια Έρευνας στο Ερευνητικό Κέντρο ISPC-CNR (Institute for Cultural Heritage – Italian National Research Council) στην Κατάνια, Ιταλία.
Θέμα: «Ο ανώνυμος οικισμός στην Πατέλα του Πρινιά μεταξύ 7ου και 6ου αι. π.Χ.: πόλις και νεκρόπολις»
Η διάλεξη θα δοθεί στην ελληνική γλώσσα.
Η ιστορία και η αρχιτεκτονική εξέλιξη του οικισμού στην Πατέλα του Πρινιά, ενός από τα σημαντικότερα κέντρα της Κρήτης από τα τέλη της Εποχής του Χαλκού έως την εγκατάλειψή του τον 6ο αιώνα π.Χ.

Τετάρτη, 10 Σεπτεμβρίου 2025
Ομιλητές: Alexandre Farnoux, Kαθηγητής Ελληνικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Paris-Sorbonne (Paris IV) και Βάσω Ζωγραφάκη, Προϊσταμένη Τμήματος Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και Μουσείων, Εφορεία Αρχαιοτήτων Λασιθίου
Η διάλεξη θα δοθεί στην ελληνική γλώσσα.
Θέμα: «Η Δρήρος: βίος και πολιτεία»
Η ιστορία και η κοινωνική οργάνωση της Δρήρου, μιας από τις σημαντικότερες πόλεις της αρχαϊκής Κρήτης, όπως αναδεικνύεται μέσα από την πρόσφατη έρευνα.

Τετάρτη 24 Σεπτεμβρίου 2025
Ομιλητής: Brice Erickson, Καθηγητής Κλασικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Santa Barbara, Η.Π.Α.
Θέμα: «Crete between Imperial Athens and Persian Levant: Island Austerity and Prosperity in the Fifth Century BCE»
Η διάλεξη θα δοθεί στην αγγλική γλώσσα.
Πώς ισορρόπησε η Κρήτη τον 5ο αι. μεταξύ οικονομικής λιτότητας και ευημερίας, μέσα σε ένα μεταβαλλόμενο γεωπολιτικό τοπίο.

Τετάρτη 22 Οκτωβρίου 2025
Ομιλητρια: Βάσω Συθιακάκη, Προϊσταμένη Εφορείας Αρχαιοτήτων Ηρακλείου
Θέμα: «Ιχνηλατώντας την αρχαϊκή Κρήτη. Τα νεότερα ευρήματα από την κεντρική Κρήτη και η συμβολή τους στην ιστορική έρευνα»
Μια παρουσίαση των πιο πρόσφατων ευρημάτων της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ηρακλείου από την κεντρική Κρήτη και το φως που ρίχνουν στην αρχαϊκή περίοδο.

Τετάρτη, 12 Νοεμβρίου 2025
Ομιλήτρια: Katja Sporn, Διευθύντρια του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου Αθηνών
Θέμα: «Επιθυμία, ελπίδα, ματαίωση: μία ανασκαφή του DAI στην Κρήτη».
Η διάλεξη θα δοθεί στην ελληνική γλώσσα.
Η ιστορία των προσπαθειών Γερμανών αρχαιολόγων να διεξαγάγουν ανασκαφές στην Κρήτη από τον 19ο αιώνα έως σήμερα.

Τετάρτη, 26 Νοεμβρίου 2025
Ομιλήτρια: Ειρήνη Γαλλή, Προϊσταμένη Τμήματος Μουσειολογίας, Μουσειογραφίας και Εκθέσεων στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου
Θέμα: «ΕΚΑΤΟΜΠΟΛΙΣ: Κλείνοντας τον κύκλο».
Ένας μικρός επίλογος του κύκλου διαλέξεων που συνόδευσε την περιοδική έκθεση «ΕΚΑΤΟΜΠΟΛΙΣ: Ο Κόσμος της αρχαϊκής Κρήτης».

Τοποθεσία: Αίθουσα Εκδηλώσεων του Μουσείου
Είσοδος Ελεύθερη

Το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου με χαρά σας προσκαλεί στη διάλεξη του Καθηγητή Μεσογειακής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου του Cardiff, James Whitley, η οποία θα πραγματοποιηθεί την Τετάρτη 12 Μαρτίου 2025 και ώρα 18:00, στην Αίθουσα Διαλέξεων του Μουσείου.

Η διάλεξη εντάσσεται στο πλαίσιο της περιοδικής έκθεσης ΕΚΑΤΟΜΠΟΛΙΣ: Ο Κόσμος της Αρχαϊκής Κρήτης και θα δοθεί στην αγγλική γλώσσα.

Ο ομιλητής θα επικεντρωθεί στην αρχαία Πραισό, πόλη της αρχαϊκής Κρήτης με διττή ταυτότητα: την πολιτική, ως κράτος πολιτών ανάμεσα στις σαράντα εννέα άλλες αρχαίες πόλεις της Κρήτης, και την εθνοτική, ως μια ομάδα με κοινή καταγωγή και εθνική ιδιαιτερότητα, έτσι τουλάχιστον όπως αναφέρεται στις τοπικές παραδόσεις και τους μύθους. Παράλληλα, οι αρχαίες πηγές αναφέρουν την Πραισό ως την πόλη των «Ετεο-Κρητών», των «Αληθινών Κρητών» (Όμ. Οδ. 19.175-7, Ηρόδ. 7.170-1, Στράβ. 10.4.6, 120), πράγμα που έχει προκαλέσει το ενδιαφέρον ερευνητών ήδη από τον 19ο αιώνα.

Ο Καθηγητής Whitley θα αναλύσει τον ρόλο του υλικού πολιτισμού της Πραισού και ειδικότερα των λατρευτικών πρακτικών, για να περιγράψει τόσο την εθνική της ταυτότητα όσο και τη πολιτική της φυσιογνωμία.

Ημερομηνία: Τετάρτη 12 Μαρτίου 2025

Ώρα: 18:00

Χώρος: Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου – Αίθουσα Διαλέξεων

Είσοδος ελεύθερη

Η διάλεξη θα μεταδοθεί ζωντανά μέσω του καναλιού του Μουσείου στο YouTube.

Πλακίδιο με νεανική ανδρική μορφή από τη Λατώ που θεωρείται έργο ανθηρού κεραμικού εργαστηρίου με κέντρο παραγωγής την Πραισό, 7ος αι. π.Χ.

Εκτίθεται στην περιοδική έκθεση ΕΚΑΤΟΜΠΟΛΙΣ: Ο Κόσμος της Αρχαϊκής Κρήτης

(©ΥΠΠΟ/ΟΔΑΠ/Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου, φωτογραφία: Δευκαλίων Μανιδάκης).

Ο James Whitley είναι Καθηγητής Μεσογειακής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Cardiff, όπου διδάσκει και ερευνά από το 1990. Μεταξύ 2002 και 2007 ήταν Διευθυντής της Βρετανικής Σχολής στην Αθήνα. Οι πολλές δημοσιεύσεις του περιλαμβάνουν το εγχειρίδιο The Archaeology of Ancient Greece (το οποίο βραβεύτηκε με το βραβείο Runciman το 2002) και (πιο πρόσφατα) το Knossos: Myth, History and Archaeology (Bloomsbury 2023). Δεκαοκτώ από τα συνολικά ενενήντα ένα άρθρα, κεφάλαια βιβλίων και καταχωρήσεις εγκυκλοπαίδειας σχετίζονται με κάποιο τρόπο με την Πραισό, την οποία ερευνά από το 1992.

Χορηγοί της εκδήλωσης

Πρακτικές διαπαιδαγώγησης και τελετές ενηλικίωσης των νέων στις πόλεις και τα ιερά της αρχαίας Κρήτης: Πώς να γίνετε τέλειοι πολίτες και τι να φορέσετε για την περίσταση.

Το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου σας προσκαλεί την Τετάρτη 19 Μαρτίου 2025 στην επόμενη διάλεξη που πραγματοποιείται στο πλαίσιο της αρχαιολογικής περιοδικής έκθεσης ΕΚΑΤΟΜΠΟΛΙΣ: Ο Κόσμος της Αρχαϊκής Κρήτης.

Ομιλητής θα είναι ο Γεώργιος Παπασάββας, Καθηγητής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και συνεργάτης της αρχαιολογικής ομάδας στο Ιερό του Ερμή και της Αφροδίτης στη Σύμη Βιάννου.

Η ενηλικίωση ήταν και παραμένει μια κρίσιμη μετάβαση για όλες τις κοινωνίες. Στην αρχαϊκή Κρήτη, οι νέοι προετοιμάζονταν για τον ρόλο τους ως πολίτες, πολεμιστές, σύζυγοι και γονείς μέσα από ένα αυστηρό σύστημα εκπαίδευσης και μύησης. Οι πόλεις καθιέρωσαν ειδικές τελετές και εορτές, αναθέτοντας την επιτυχία αυτής της μετάβασης στους θεούς.

Το υπερ-τοπικό Ιερό του Ερμή και της Αφροδίτης στη Σύμη Βιάννου, που λειτούργησε για 27 αιώνες, προσφέρει πολύτιμες πληροφορίες για τις τελετές και τη βαθιά σύνδεση των νέων με το θεϊκό ζεύγος, καθώς ζητούσαν προστασία στις πιο κρίσιμες στιγμές της ζωής τους.

Ημερομηνία: Τετάρτη 19 Μαρτίου 2025

Ώρα: 18:00

Χώρος: Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου – Αίθουσα Διαλέξεων

Είσοδος ελεύθερη

Η διάλεξη θα μεταδοθεί ζωντανά μέσω του καναλιού του Μουσείου στο YouTube.

Χάλκινο έλασμα με ανάγλυφη παράσταση Ερμή. Από την κεφαλή του φαίνεται ότι φύονται δροσερά κλαδιά, εκφράζοντας την ταυτότητα του θεού ως κεδρίτη, ιδιότητα του Ερμή που προστατεύει τη βλάστηση. Από το Ιερό Ερμή και Αφροδίτης στη Σύμη Βιάννου, 6ος αι. π.Χ.

Εκτίθεται στην περιοδική έκθεση ΕΚΑΤΟΜΠΟΛΙΣ: Ο Κόσμος της Αρχαϊκής Κρήτης (©ΥΠΠΟ/ΟΔΑΠ/Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου).

Ο Γιώργος Παπασάββας είναι Καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου από το 2000. Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και ολοκλήρωσε τις μεταπτυχιακές του σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Würzburg και στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, με διατριβή για την κυπριακή και κρητική μεταλλοτεχνία. Από το 1998 έως το 2000 εργάστηκε στην ελληνική Αρχαιολογική Υπηρεσία. Έχει συμμετάσχει σε ανασκαφές σε Ελλάδα και Κύπρο, όπως στο Ιερό του Δία στη Δωδώνη, στο Ξώμπουργο Τήνου, στο ανάκτορο της Ζάκρου και στο Ιερό του Ερμή και της Αφροδίτης στη Σύμη Βιάννου. Διετέλεσε πρόεδρος του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας (2013-2018) και διευθυντής της Ερευνητικής Μονάδας Αρχαιολογίας (2014-2015) του Πανεπιστημίου Κύπρου, ενώ είναι υπεύθυνος για τον συντονισμό μεταπτυχιακών προγραμμάτων. Από το 2005, συντονίζει το πρόγραμμα αρχαιολογικών μαθημάτων στη Σχολή Ξεναγών Κύπρου. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα περιλαμβάνουν την αρχαιολογία της Κύπρου και της Κρήτης, τη μεταλλοτεχνία, τις λατρευτικές πρακτικές και την ιστοριογραφία της αρχαιολογικής επιστήμης. Το τελευταίο του βιβλίο, τίτλο ‘Trench warfare at Enkomi. Personalities, Politics and Science in Cypriot Archaeology’, εξετάζει την κυπριακή αρχαιολογία του 20ού αιώνα υπό το πρίσμα της πολιτικής και κοινωνικής ιστορίας στην ευρύτερη ανατολική Μεσόγειο.

Χορηγοί της εκδήλωσης

Ηλικία παιδιών: Για μαθητές Στ΄ Δημοτικού- Α΄ Γυμνασίου

Χώρος διεξαγωγής: Αίθουσα Περιοδικών Εκθέσεων

Διάρκεια προγράμματος: 60 λεπτά

Αριθμός παιδιών: έως 25

Ώρες και ημ. διεξαγωγής: κάθε Παρασκευή, 9:00 – 10:00 (απαραίτητη η ηλεκτρονική κράτηση)

Περιγραφή: Το πρόγραμμα καλεί τους μαθητές να γνωρίσουν τους ανθρώπους της αρχαϊκής εποχής μέσα από τα εκθέματα της έκθεσης «ΕΚΑΤΟΜΠΟΛΙΣ. Ο κόσμος της αρχαϊκής Κρήτης». Μέσα από την περιήγησή τους στη νέα περιοδική έκθεση, αναζητώντας και παρατηρώντας επιλεγμένα εκθέματα μέσω εκπαιδευτικού φυλλαδίου, έρχονται σε επαφή με διάφορες πτυχές της ζωής στην αρχαϊκή Κρήτη.

Απαραίτητη είναι η ηλεκτρονική κράτηση (https://booking.heraklionmuseum.gr/).

Το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου σας προσκαλεί την Τετάρτη 26 Φεβρουαρίου στην επόμενη διάλεξη που πραγματοποιείται στο πλαίσιο της αρχαιολογικής περιοδικής έκθεσης ΕΚΑΤΟΜΠΟΛΙΣ: Ο Κόσμος της Αρχαϊκής Κρήτης.

Ομιλήτρια θα είναι η Στέλλα Χρυσουλάκη, Γενική Διευθύντρια του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου.

Οι εξελίξεις στην Αθήνα και την Αττική κατά τον 8ο και 7ο αιώνα π.Χ. οδήγησαν σε μία περίοδο μεγάλων ανακατατάξεων που εξακολουθεί να προβληματίζει την έρευνα. Τα δεδομένα από τις ανασκαφές του εκτεταμένου νεκροταφείου στην παραλία του Φαλήρου που ανέλαβε η Αρχαιολογική Υπηρεσία τόσο στις αρχές του 20ου όσο και του 21ου αιώνα τροφοδοτούν συνεχώς τη μελέτη της δαιδαλώδους πορείας της αθηναϊκής κοινωνίας από την πρώιμη Αρχαϊκή ως την ώριμη Κλασική περίοδο.

Η παρουσίαση των ταφικών εθίμων του μεγάλου αυτού νεκροταφείου από την πρώτη κιόλας περίοδο χρήσης του, αναδιατάσσουν τα ζητήματα που αφορούν στη συζήτηση γύρω από την σύνθεση της αθηναϊκής κοινωνίας πριν την εγκαθίδρυση του δημοκρατικού πολιτεύματος. Δίνεται έμφαση στους «άταφους νεκρούς» που σύμφωνα με τα ήθη της εποχής, επρόκειτο για ενταφιασμένους κατόπιν βιαιοπραγίας και ομαδικά εκτελεσμένους «σιδηρόδετους» και σηματοδοτούν την ιδιαιτερότητα του φαληρικού ταφικού τοπίου.

Ημερομηνία: Τετάρτη 26 Φεβρουαρίου 2025

Ώρα: 18:00

Χώρος: Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου – Αίθουσα Διαλέξεων

Είσοδος ελεύθερη

Η διάλεξη θα μεταδοθεί ζωντανά στο κανάλι του Μουσείου στο YouTube.

Χορηγοί της εκδήλωσης

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ

ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ

Ηράκλειο, 19/02/2025

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ

Στη χθεσινή ανακοίνωση του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων, σχετικά με την κατάσταση στην οποία βρίσκονται τα πέντε μουσεία, τα οποία μετετράπησαν από δημόσιες υπηρεσίες σε Ν.Π.Δ.Δ. με τον νόμο 5021/2023, διαβάσαμε ότι «Τα Μουσεία λειτουργούν ακόμη με κλειστές αίθουσες», «Τα πωλητήρια των Μουσείων παραμένουν όλα κλειστά από 1/11/2024», «υπάρχει ανυπαρξία εκθεσιακής πολιτικής», «υπάρχει πολλαπλασιασμός δαπανών και θέσεων ευθύνης» και «παρατηρείται οικονομική δυσλειτουργία και δαιδαλώδεις διοικητικές διαδικασίες μέσω της πολύπλοκης ιεραρχίας οδηγούν στην κακοδιαχείριση και τη δυσπραγία».

Θεωρούμε ότι είναι η κατάλληλη στιγμή να δημοσιοποιήσουμε έναν απολογισμό της δραστηριότητας και του προγραμματισμού της νέας διοίκησης του μουσείου από τον Απρίλιο 2023 έως σήμερα. Σε αυτές τις «παρατηρήσεις» του Σ.Ε.Α. απαντούμε ως ακολούθως:

(Α) Το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου δεν «υποφέρει από την μετατροπή του σε Ν.Π.Δ.Δ. τον Φεβρουάριο 2023», όπως αναφέρει η ανακοίνωση του ΣΕΑ. Αντιθέτως, η μετατροπή του σε αυτοδιοικούμενο Ν.Π.Δ.Δ. έδωσε την ευκαιρία στη νέα διοίκησή του να προγραμματίσει μία σειρά επεμβάσεων και πρωτοβουλιών για την βελτίωση των υποδομών του και των εκθεσιακών χώρων του, αλλά και την εξωστρέφεια του μουσείου. Σημειώνουμε ότι η κατάσταση μέρους των κτηριακών εγκαταστάσεων και του συνόλου του μηχανολογικού εξοπλισμού, τον οποίο παραλάβαμε, ήταν τραγική. Ο κλιματισμός του συγκροτήματος ήταν απαρχαιωμένος, αφού εγκαταστάθηκε το 2001, με αποτέλεσμα να υπολειτουργεί το καλοκαίρι του 2023. Επίσης, το σύστημα ασφαλείας, εγκατεστημένο το 2004 είχε πλέον ολοκληρώσει τον κύκλο του, ενώ το Αναψυκτήριο στεγαζόταν σε ένα πολύ μικρό και ανεπαρκή χώρο. Επίσης, η πρόσβαση της Αίθουσας Περιοδικών Εκθέσεων δεν είναι δυνατή από τους χώρους του μουσείου. Στο πλαίσιο αυτό έχουν γίνει τα ακόλουθα:

Το φθινόπωρο του 2023 ολοκληρώθηκαν οι επισκευές του συστήματος ψύξης και πραγματοποιήθηκαν έργα αποκατάστασης ζημιών στο κτηριακό συγκρότημα.

Διαπιστώθηκε ότι ενεργειακά το συγκρότημα εντάσσεται στην Κατηγορία Δ, ενώ η δαπάνη για ηλεκτρική ενέργεια και προμήθεια πετρελαίου (φώτα, ψύξη και θέρμανση) ανέρχεται σε 500.000€ ετησίως. Για την ανάταξη αυτού του προβλήματος, συμφωνήθηκε και υπεγράφη τον Νοέμβριο 2023 προγραμματική σύμβαση με την Υπουργό Πολιτισμού για την εκπόνηση μελέτης ενεργειακής αναβάθμισης του μουσείου από Κατηγορία Δ σε Κατηγορία Β+ (η μελέτη ολοκληρώνεται εντός του Μαρτίου 2025 με την παράδοση μελέτης εφαρμογής και τευχών δημοπράτησης με προϋπολογισμό περίπου 1.500.000€).

Συμφωνήθηκε η υπογραφή προγραμματικής σύμβασης με την Περιφέρεια Κρήτης για την υλοποίηση της μελέτης ενεργειακής αναβάθμισης του ΑΜΗ με δαπάνη ύψους 1,500.000€, η οποία θα καλυφθεί από το Πρόγραμμα “Κρήτη 2021-2027” και θα υλοποιηθεί από τις Τεχνικές Υπηρεσίες της Π.Ε. Ηρακλείου.

Στις 2-9-2024 υπεγράφη προγραμματική σύμβαση μεταξύ ΑΜΗ, Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πολυτεχνείου Κρήτης και Δήμου Ηρακλείου για την μελέτη χωροταξικής αναδιάρθρωσης και αξιοποίησης των χώρων του ΑΜΗ, μετατροπή του πρώην Περιπτέρου του ΕΟΤ σε Νέο Πωλητήριο, δημιουργία Αναψυκτηρίου – Εστιατορίου, εκσυγχρονισμό της Αίθουσας Διαλέξεων, ενοποίηση της Αίθουσας Περιοδικών Εκθέσεων με το μουσείο.

Ζητήθηκε από το Υπουργείο Τουρισμού και τον ΕΟΤ και παραχωρήθηκε ήδη για πενήντα (50) χρόνια η χρήση του πρώην Περιπτέρου του ΕΟΤ, συνολικού εμβαδού 305 τ.μ., το οποίο θα μετατραπεί στο Νέο Πωλητήριο του ΑΜΗ. Η μελέτη εφαρμογής και τα τεύχη δημοπράτησης θα παραληφθούν τον Μάρτιο 2025.

Συμφωνήθηκε η υπογραφή προγραμματικής σύμβασης με την Περιφέρεια Κρήτης και το ΥΠ.ΠΟ για την υλοποίηση της μελέτης δαπάνης 300.000 ευρώ. Το ποσόν των 250.000€ για την αναστήλωση και μετατροπή του κτηρίου σε Νέο Πωλητήριο θα καλυφθεί από τον Προϋπολογισμό 2025 του ΑΜΗ, το ποσόν των 50.000€ για τον εξοπλισμό του θα καλυφθεί από το ΥΠ.ΠΟ. και η υλοποίηση του έργου θα γίνει από τις Τεχνικές Υπηρεσίες της Π.Ε. Ηρακλείου.

Η μελέτη, που εκπονεί η Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πολυτεχνείου Κρήτης προβλέπει την μετατροπή του σημερινού πωλητηρίου σε ενοποιημένο Αναψυκτήριο – Εστιατόριο του ΑΜΗ, το οποίο θα λειτουργεί και σε ώρες εκτός λειτουργίας του μουσείου, τη διάνοιξη εισόδου στον αύλιο χώρο από την οδό Δουκός Μποφώρ, την πρόσβαση της Αίθουσας Περιοδικών Εκθέσεων από τον αύλιο χώρο του μουσείου και την ανακαίνιση της Αίθουσας Διαλέξεων.

Ο Δήμος Ηρακλείου, μετά από πρότασή μας, έχει υποσχεθεί ότι η Πλατεία Στυλιανού Αλεξίου θα μετατραπεί σε δημόσιο χώρο ενοποιώντας την με το μουσείο. Η μελέτη θα παραδοθεί ως προσφορά της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Πολυτεχνείου Κρήτης στον Δήμο Ηρακλείου. Σημειωτέον, ότι εδώ και δεκαετίες η πλατεία λειτουργεί ως χώρος άναρχης στάθμευσης, προκαλώντας τεράστια περιβαλλοντική όχληση. Συγχρόνως, ο Δήμος Ηρακλείου μελετά την μεταφορά του χώρου στάθμευσης των τουριστικών λεωφορείων σε συγκεκριμένο χώρο επιλογής του.

Αποφασίσθηκε από το Διοικητικό Συμβούλιο και εντάχθηκε στον Προϋπολογισμό Εξόδων του 2025 με το ποσόν των 250.000€ η προμήθεια και εγκατάσταση του πλέον σύγχρονου συστήματος ασφαλείας του μουσείου. Ήδη προετοιμάζουμε την σύνταξη των προδιαγραφών και σύντομα θα προσκαλέσουμε εξειδικευμένες και πιστοποιημένες εταιρείες να δώσουν προσφορά.

(Β) Το Πωλητήριο του μουσείου άλλαξε καθεστώς από 1-11-2024, βάσει του νόμου 5021/2023. Μέχρι τις 31-10-2024 λειτουργούσε ως επιχείρηση με το ΑΦΜ του ΟΔΑΠ, ενώ από τις 1-11-2024 λειτουργεί ως νέα επιχείρηση με το ΑΦΜ του ΑΜΗ. Συνέπεια αυτού ήταν το κλείσιμο της επιχείρησης στις 1-11-2024, η επιστροφή όλων των πωλητέων ειδών στους προμηθευτές (ΟΔΑΠ, κεραμίστες, καλλιτέχνες, εκδοτικούς οίκους), η τοποθέτηση νέου λογισμικού διαχείρισης και σύνδεσης με ΑΔΑΕ και τράπεζα, η εκ νέου παραγγελία των πωλητέων ειδών, η υπογραφή νέων συμβάσεων με τους επιλεγμένους προμηθευτές, η ανακαίνιση της αίθουσας του πωλητηρίου, η εκπαίδευση του δικού μας προσωπικού και το άνοιγμα του πωλητηρίου στις 03-01-2025.

(Γ) Όσον αφορά στο αναψυκτήριο του ΑΜΗ, θα πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι τόσο το 2017 όσο και το 2018 εν μέσω θέρους παρέμενε κλειστό, λόγω έλλειψης προσωπικού και λόγω αμέλειας προκήρυξης διαγωνισμού από τον ΟΔΑΠ για την ανάθεση της λειτουργίας του. Από το 2019 το Αναψυκτήριο λειτουργεί πλέον ανελλιπώς, τον Αύγουστο 2023 υπεγράφη σύμβαση μεταξύ ΑΜΗ και εταιρείας για την λειτουργία του έως τις 28-2-2025, ενώ έχει ήδη προκηρυχθεί πλειοδοτικός διαγωνισμός για την ανάθεσή του για τα δύο επόμενα έτη. Με την ολοκλήρωση του Νέου Πωλητηρίου, θα γίνει ενοποίηση του νυν Αναψυκτηρίου με το νυν Πωλητήριο, ώστε να δημιουργηθεί ένας μεγάλος και αξιοπρεπής χώρος για τους επισκέπτες.

(Δ) Υπενθυμίζουμε ότι το ΑΜΗ, όπως όλα τα μουσεία της χώρας και της Ευρώπης (π.χ. Βρετανικό Μουσείο, Μουσείο Λούβρου, Μουσεία Βιέννης, Μαδρίτης, Βαρκελώνης, κ.λπ.) λειτουργούν με μία βάρδια κατά τη διάρκεια της χειμερινής περιόδου και με διπλή βάρδια τους υπόλοιπους μήνες. Κατά συνέπεια, το ΑΜΗ λειτουργεί από τις 08:30-15:30, πλην Τετάρτης, όπου οι ώρες λειτουργίας είναι 10:00-17:00, από τις 1-11-2024 έως 31-3-2025 με όλες τις αίθουσες ανοικτές, ενώ από 1-4-2025 θα λειτουργεί από τις 08:00 έως τις 20:00 όλες τις ημέρες της εβδομάδας, πλην Τετάρτης που θα λειτουργεί από τις 13:00 έως τις 20:00.

(Ε) Θεωρούμε ότι η επίσκεψη του Πρωθυπουργού και των Υπουργών Πολιτισμού και Τουρισμού κατά τη διάρκεια της επίσημης έναρξης της έκθεσης “Εκατόμπολις: Η Αρχαϊκή Κρήτη” στις 12-12-2024 αποδεικνύει την αναγνώριση της σπουδαιότητας της για πρώτη φορά οργάνωσης μίας έκθεσης αυτού του βεληνεκούς και αυτής της έκτασης καθώς και την αποτελεσματικότητα της οργάνωσης και λειτουργίας του μουσείου υπό το νέο καθεστώς. Ελπίζουμε και προσβλέπουμε στην διεθνοποίηση αυτής της μεγάλης σπουδαιότητας έκθεσης με 300 εκθέματα, η οποία οργανώθηκε από το επιστημονικό προσωπικό του ΑΜΗ. Σημειωτέον, ότι την έκθεση έχουν ήδη επισκεφθεί άνω των 1.700 ατόμων.

(ΣΤ) Αναφέρεται σε προγενέστερη ανακοίνωση του Σ.Ε.Α. ότι στο προηγούμενο διάστημα (2014-2023) το ΑΜΗ ήταν «πρώτο ως προς τις εκθέσεις αλλά και το πωλητήριό του». Η απάντηση σε αυτή τη θέση είναι αποστομωτική. Το μεν πωλητήριό του έχει εμπλουτισθεί με δεκάδες ειδών, τα οποία σχεδίασε η σχεδιάστρια του μουσείου, εμπνευσμένα από τις τοιχογραφίες της Κνωσσού, επέλεξε επιτροπή συσταθείσα από το Διοικητικό Συμβούλιο, παρήχθησαν από εταιρεία εκατοντάδες πωλητέων ειδών, η δε δαπάνη ύψους 80.000€ προσφέρθηκε από δωρητή. Επίσης, έχοντας πλέον την ευθύνη λειτουργίας του πωλητηρίου, έχουμε ήδη επιλέξει και προμηθευτεί κεραμικά εμπνευσμένα από τους θησαυρούς του μουσείου μας και βιβλία σχετικά με τις συλλογές του ΑΜΗ. Σημειωτέον, ότι ήδη αποφασίσθηκε και βρίσκεται σε εξέλιξη ο προγραμματισμός λειτουργίας ηλεκτρονικού εμπορίου (e shop) στο Νέο Πωλητήριο.

(Ζ) Όσον αφορά στις εκθέσεις, που είχαν οργανωθεί από το ΑΜΗ προ του 2023, αναφέρουμε ότι στο διάστημα 2014-2022 είχε οργανωθεί μία και μόνη περιοδική αρχαιολογική έκθεση με τίτλο “Δαίδαλος. Στα ίχνη του μυθικού τεχνίτη” (10-5-2019 – 1-3-2020), η οποία ήταν η πρώτη περιοδική έκθεση του ΑΜΗ μετά την ολοκλήρωση του έργου της επανέκθεσης των συλλογών. Περιελάμβανε 267 αρχαία έργα, η πλειονότητα των οποίων από τις αποθήκες του Μουσείου, σύγχρονα αντίγραφα προϊστορικών εργαλείων ναυπηγικής και αναπαραστάσεις μινωικών αρχιτεκτονικών χώρων. Οι εκθέσεις στο χρονικό διάστημα 2014-2022 ήσαν μικρής κλίμακας και εκθέσεις τρίτων, οι οποίες φιλοξενήθηκαν στο ΑΜΗ, όπως: με αφορμή τον επαναπατρισμό 26 αρχαιοτήτων, έκθεση για την επιρροή του μινωϊκού πολιτισμού στη σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία, φωτογραφική έκθεση του ΥΠ.ΠΟ., έκθεση μιας εικαστικού, φωτογραφική έκθεση από το αρχείο του πρώην φωτογράφου του ΑΜΗ, εκθεσιακή τριλογία στο πλαίσιο του εορτασμού των 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821, έκθεση σύγχρονης κεραμικής και εκθεσιακή δράση για τα Ασκληπιεία και τους χώρους ίασης σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Κρήτης.

Σχετικά με την δυσφημιστική ανακοίνωση του Σ.Ε.Α. για έλλειψη εκθεσιακής πολιτικής εκ μέρους του ΑΜΗ, αναφέρουμε ότι η πρόσφατη περιοδική έκθεση “Εκατόμπολις: Η Αρχαϊκή Κρήτη” αποτελεί μια ολοκληρωμένη και υψηλών προδιαγραφών μουσειολογική πρωτοβουλία, που διακρίνεται για τη σύγχρονη οπτική της, την λεπτομέρεια στον σχεδιασμό, την ενισχυμένη αφηγηματικότητα, την- για πρώτη φορά- εφαρμογή φωτισμού υψηλού επιπέδου και πολλά άλλα. Συνολικά, πρόκειται για μια κορυφαία στιγμή στην ιστορία του Μουσείου, η οποία δεν μπορεί να αντιπαραβληθεί απλοϊκά με οτιδήποτε άλλο.

Στο πλαίσιο αυτής της έκθεσης, έχει προγραμματισθεί και πραγματοποιείται από τον Δεκέμβριο 2024 έως τον Νοέμβριο 2025 ένας κύκλος επιστημονικών διαλέξεων από τους επιφανέστερους επιστήμονες Έλληνες και αλλοδαπούς. Οι διαλέξεις (δύο κάθε μήνα) είναι διαθέσιμες σε ζωντανή ροή, μέσω του διαδικτύου, ενώ στη συνέχεια αναρτώνται στον ιστότοπο του ΑΜΗ και είναι στη διάθεση κάθε ενδιαφερομένου.

Επίσης, το Διοικητικό Συμβούλιο έχει ήδη εγκρίνει τη δαπάνη και έχει αποφασίσει την έκδοση ενός δίγλωσσου δίτομου έργου, το οποίο θα περιλαμβάνει τόσο την έκθεση «Εκατόμπολις» όσο και τις σχετικές διαλέξεις.

Το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου, παρά την παραπλανητική και δυσφημιστική δήλωση του Σ.Ε.Α. ότι δεν έχει εκθεσιακή πολιτική, συμμετέχει ήδη στις ακόλουθες εκθέσεις:

«Τέχνη σε χρυσό. Το κόσμημα στους ελληνιστικούς χρόνους» Δανεισμός αρχαίων έργων σε περιοδική έκθεση του Μουσείου Μπενάκη(η έκθεση είναι σε λειτουργία) 2024-2025,
«ΔΑΙΔΑΛΟΣ. Στα ίχνη του μυθικού τεχνίτη» Περιοδική έκθεση του Α.Μ.Η. στο Palace Museum στο Πεκίνο (διάρκεια έκθεσης: 12-04-2025 – 15-07-2025). Η έκθεση περιλαμβάνει 189 εκθέματα, πραγματοποιείται μετά από αίτημά του Palace Museum για τον εορτασμό των 100 χρόνων από την ίδρυσή του. Τα εγκαίνια θα πραγματοποιηθούν στις 12 Απριλίου 2025.
«Rituals. Gifts for the Gods” Δανεισμός αρχαίων σε περιοδική έκθεση στοHellenic Museum στη Μελβούρνη (2025)
«Λάλον Ύδωρ, Ιστορίες του Νερού» προσωρινός δανεισμός αρχαίων έργων σε περιοδική έκθεση που διοργανώνει το ΥΠ.ΠΟ. στη Σαουδική Αραβία (2026)
«Journey to Greece» προσωρινός δανεισμός αρχαίων έργων στο πλαίσιο περιοδεύουσας έκθεσης με ελληνικά έργα στην Κίνα (2025-6)
“Across Wine-Dark Seas:Art and Identity beyond Ancient Greece” αίτημα προσωρινού δανεισμού από το Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης (2026).

Και κάτι ακόμη. Σύμφωνα με τον Τριετή Προγραμματισμό, ο οποίος εκπονήθηκε από την γενική διευθύντρια σε συνεργασία με το επιστημονικό προσωπικό του μουσείου και εγκρίθηκε τον Νοέμβριο 2023 από το Διοικητικό Συμβούλιο, προετοιμάζεται για το 2026 η αρχαιολογική περιοδική έκθεση «Κνωσός», ενώ προγραμματίζεται έκθεση φωτογραφίας με θέμα τις ελληνικές αρχαιότητες των φωτογράφων Frederic Boissonas, Nellys (Νέλλυ Σεραϊδάρη), Σπύρου Μελετζή και Βούλας Παπαϊωάννου από τις συλλογές ιδιώτη.

Τέλος, όλα όσα αναφέρονται ανωτέρω, σχετικά με τον προγραμματισμό ενεργειών, την λήψη αποφάσεων για άμεσες ενέργειες και τον επιτελικό χαρακτήρα που οφείλει να έχει η διοίκηση, πρέπει να επισημάνουμε ότι αυτά υλοποιούνται από στελέχη, τα οποία είναι αφοσιωμένα στην ανάπτυξη, αύξηση των εσόδων, ανάδειξη του διεθνούς χαρακτήρα και καθημερινή λειτουργία του μουσείου. Προ της εφαρμογής του νόμου 5021/2023, περίπου διακόσα μουσεία και αρχαιολογικοί χώροι ανέμεναν να πάρουν προτεραιότητα για την επίλυση των προβλημάτων τους με την παρέμβαση των αντίστοιχων γενικών διευθύνσεων του Υπουργείου Πολιτισμού. Μετά την εφαρμογή του νόμου 5021/2023 κάθε ένα από τα πέντε μουσεία είναι αυτοδιοικούμενο και επιλύει αυτοτελώς τα προβλήματά του. Ενδεικτικό της αποδοτικότητας του αυτοδιοίκητου του μουσείου μας είναι, μεταξύ άλλων, η αύξηση της επισκεψιμότητας από το 2023 έως τον Οκτώβριο 2024 (στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ) κατά 32,5%.

Όπως έχω τονίσει και στην Υπουργό Πολιτισμού κα Λίνα Μενδώνη, μόνη λύση, για την αποφυγή αυτής της χρονοβόρας γραφειοκρατίας για την πρόσληψη προσωπικού και την αποφυγή καθυστερήσεων και δυσλειτουργιών, είναι η διαγραφή του ΑΜΗ από τα μητρώα της Γενικής Κυβέρνησης, προκειμένου αυτό να αποφασίζει προσλήψεις του απαραίτητου προσωπικού με σύμβαση ΙΔΟΧ μέσω του ΑΣΕΠ, σύμφωνα με τις ανάγκες του και τις δυνατότητές του. Αυτό ήδη συμβαίνει με το Μουσείο Ακροπόλεως. Σημειωτέον, ότι το ΑΜΗ είναι το δεύτερο μουσείο της χώρας σε επισκεψιμότητα, μετά το Μουσείο της Ακροπόλεως με τρίτο το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, και τα έσοδά του αρκούν για την πρόσληψη του απαραίτητου προσωπικού, για την αναπτυξιακή πολιτική του και την εξωστρέφεια που ήδη επιδεικνύει.

Ο πρόεδρος του ΔΣ του ΑΜΗ
Ιωακείμ Γρυσπολάκης
Ομότιμος καθηγητής του Πολυτεχνείου Κρήτης

Το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου σας προσκαλεί την Τετάρτη 12 Φεβρουαρίου στην επόμενη διάλεξη που πραγματοποιείται στο πλαίσιο της περιοδικής έκθεσης ΕΚΑΤΟΜΠΟΛΙΣ: Ο Κόσμος της Αρχαϊκής Κρήτης.

Ομιλήτρια θα είναι η Αθηνά Δημοπούλου, Καθηγήτρια Ιστορίας του Δικαίου στη Νομική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.

Στις αρχές του 6ου αιώνα π.Χ., η Αθήνα συγκλονίζεται από ένα βαρύ αδίκημα: το Κυλώνειον ἄγος, την ιεροσυλία του φόνου των οπαδών του αριστοκράτη Κύλωνα. Για να εξαγνίσει την πόλη καλείται ο Επιμενίδης, ο ξακουστός σοφός από την Κρήτη.

Πώς πέτυχε τον εξαγνισμό; Τι σχέση είχε με τις μεταρρυθμίσεις του Σόλωνα; Ποιες είναι οι ιστορικές αναφορές για την επιρροή του στη θρησκευτική και νομική παράδοση της Αθήνας; Και γιατί ο μύθος συνδέει τις νομικές παραδόσεις της αρχαϊκής Κρήτης με την αθηναϊκή δημοκρατία;

Ημερομηνία: Τετάρτη 12 Φεβρουαρίου 2025

Ώρα: 18:00

Χώρος: Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου – Αίθουσα Διαλέξεων

Είσοδος ελεύθερη.

Η διάλεξη θα μεταδοθεί ζωντανά στο κανάλι του Μουσείου στο YouTube.

Χορηγοί της εκδήλωσης

Το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου με χαρά σας προσκαλεί στην πρώτη διάλεξη του 2025 στο πλαίσιο του κύκλου διαλέξεων της περιοδικής έκθεσης ΕΚΑΤΟΜΠΟΛΙΣ: Ο Κόσμος της Αρχαϊκής Κρήτης.

Ομιλητής θα είναι ο Αντώνης Κοτσώνας, Αναπληρωτής Καθηγητής Μεσογειακής Ιστορίας και Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης και συνδιευθυντής της ανασκαφής στην αρχαία Λύκτο.

Ποια είναι η σημασία της Αρχαϊκής περιόδου για την ιστορία της Κρήτης και γιατί έχει παραμείνει στη σκιά της Μινωικής περιόδου;
Ποιοι είναι οι στόχοι και τα ευρήματα της ανασκαφής στη Λύκτο και πώς συμβάλλουν στην αναθεώρηση της εικόνας που έχουμε για τον κόσμο της Αρχαϊκής Κρήτης;

Θα παρακολουθήσουμε έναν από τους πιο καταξιωμένους ειδικούς της αρχαϊκής περιόδου, ο οποίος βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της έρευνας, ανασκάπτει την αρχαϊκή Λύκτο και φέρνει στο φως νέα ευρήματα.

Ελάτε να ανακαλύψουμε νέες πτυχές της πλούσιας ιστορίας της Κρήτης!

Ημερομηνία: Πέμπτη 16 Ιανουαρίου 2025

Ώρα: 18:00 μ.μ.

Χώρος: Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου Αίθουσα Διαλέξεων

Είσοδος ελεύθερη.

Η διάλεξη θα μεταδοθεί ζωντανά στο κανάλι του Μουσείου στο YouTube.

Παράσταση πλοίου σε θραύσμα αττικού μελανόμορφου αγγείου. Πρόσφατο εύρημα από τις ανασκαφές της Λύκτου, 520-510 π.Χ., Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηρακλείου. Εκτίθεται στην περιοδική αρχαιολογική έκθεση ΕΚΑΤΟΜΠΟΛΙΣ: Ο Κόσμος της Αρχαϊκής Κρήτης.

(Αριστερά: φωτογραφική λήψη Δευκαλίων Μανιδάκης. Δεξιά: σχεδιαστική αναπαράσταση Πέπη Στεφανάκη)

Αντώνης Κοτσώνας: σύντομο βιογραφικό

Ο Αντώνης Κοτσώνας είναι αναπληρωτής καθηγητής Μεσογειακής Ιστορίας και Αρχαιολογίας στο Ινστιτούτο Μελέτης του Αρχαίου Κόσμου, στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης. Στο παρελθόν έχει εργαστεί σε άλλα αμερικάνικα, βρετανικά, ελληνικά και ολλανδικά πανεπιστήμια. Ο Κοτσώνας έκανε το διδακτορικό του στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου, το μεταπτυχιακό του στο Πανεπιστήμιο του Cambridge, και τις προπτυχιακές του σπουδές στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Έχει δημοσιεύσει πέντε βιβλία και δεκάδες άρθρα για τον υλικό πολιτισμό και την κοινωνική και οικονομική ιστορία της αρχαίας Ελλάδας και της Μεσογείου, με έμφαση στην Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου και την Αρχαϊκή περίοδο. To δίτομο έργο Companion to the Archaeology of Early Greece, το οποίο συν-επιμελήθηκε, τιμήθηκε με βραβείο. Ο Κοτσώνας έχει επίσης δημοσιεύσει μελέτες για την ιστορία της ελληνικής και της μεσογειακής αρχαιολογίας και για την πρόσληψη της κλασικής αρχαιότητας. Έχει συμμετάσχει σε ανασκαφές και μελέτες αρχαιολογικού υλικού από διάφορες περιοχές της Ελλάδας, της Ιταλίας και της Κύπρου και ιδιαίτερα από διαφορετικές θέσεις της Κρήτης, όπου συν-διευθύνει την ανασκαφή στη Λύκτο, υπό την αιγίδα της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας.

Antonis Kotsonas: One paragraph CV

Antonis Kotsonas is Associate Professor of Mediterranean History and Archaeology at the Institute for the Study of the Ancient World, New York University. Previously he worked at other universities in the USA, the UK, Greece, and The Netherlands. Kotsonas holds a Ph.D. from the University of Edinburgh, an M.Phil. from the University of Cambridge, and a B.A. from the University of Crete. He has published five books and numerous articles on the material culture and socio-economic history of ancient Greece and the Mediterranean, focusing mostly on the Early Iron Age and the Archaic period. The two-volume Companion to the Archaeology of Early Greece, which he co-edited, received an award. Kotsonas has also written on the history of Greek and Mediterranean archaeology and the reception of Classical antiquity. He has conducted excavation and finds research in different parts of Greece, Italy and Cyprus, but especially in Crete, where he co-directs the Lyktos Archaeological Project, under the Auspices of the Archaeological Society at Athens.

Χορηγοί της εκδήλωσης:

Ο κρητικός αμπελώνας στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου

Το αμπέλι και η ελιά είναι τα κύρια βρώσιμα φυτά που καθορίζουν τον μεσογειακό χαρακτήρα ενός τόπου στο σημείο σύγκλισης της Ευρώπης, της Ασίας και της Αφρικής. Είναι μάλιστα τούτη η θάλασσα, η Μεσόγειος, που συνέχει τους καρπούς της παράκτιας γης˙ η θαλασσινή αύρα επηρεάζει τη μοναδική ποιότητα και ποικιλομορφία τόσο του ελαιοκάρπου, όσο και του σταφυλιού.

Η διαχείριση της αμπέλου αποτελεί λοιπόν βασική παράμετρο στη συγκρότηση της «μεσογειακής» ταυτότητας των πολιτισμών που αναπτύχθηκαν στη θαλασσινή αυτή περίμετρο. Στην Κρήτη, τα κουκούτσια του σταφυλιού που βρέθηκαν σε στρώματα του 5000 π.Χ. περίπου (Κνωσός), δείχνουν πόσο πρώιμα ξεκίνησε η σχέση του ανθρώπου με το αμπέλι. Όμως μόνον κατά τους πρώτους αιώνες της Εποχής του Χαλκού (3100 – 2700 π.Χ.) φαίνεται ότι επιτεύχθηκε η εξημέρωση και συστηματική καλλιέργεια της αμπέλου.

Στη συνέχεια, η οικονομική και κοινωνική ζωή των κατοίκων της Κρήτης, τόσο κατά τους προϊστορικούς όσο και κατά τους ιστορικούς χρόνους, συνδέθηκε άρρηκτα με την άμπελο και το κρασί. Αρχαιολογικά ευρήματα, εικονογραφικές παραστάσεις, γραπτές και ιστορικές πηγές τεκμηριώνουν την ιστορία της αμπελοκαλλιέργειας και τη θέση της στην αγροτική οικονομία και το εμπόριο. Παράλληλα, ερμηνεύουν τη μακραίωνη σχέση της με τις κοινότητες, η οποία βασίζεται στα ευεργετήματα του οίνου, την ευεξία, την ευωχία και κάποτε τη μέθεξη που αυτός προσφέρει σε όλους τους ανθρώπους, ανεξάρτητα της κοινωνικής τους θέσης.

Ακολουθώντας τη θεματική περιήγηση «Οι δρόμοι του κρασιού» στις μόνιμες συλλογές του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου μας δίδεται η ευκαιρία να επικεντρωθούμε μέσα από το πλήθος των εξαιρετικών εκθεμάτων σε εκείνα που αφηγούνται τη συναρπαστική ιστορία του οίνου, όπως βιώθηκε σε ώρες επίσημες της κοινωνικής ζωής, σε στιγμές μυστικιστικές της λατρείας των θεοτήτων αλλά και σε καθημερινές του μόχθου και της ανάπαυλας.

Το σταφύλι και η μαγική μεταμόρφωση του χυμού του θα συντροφεύει τη χαρά, θα απαλύνει τη λύπη και θα τροφοδοτεί τους δεσμούς που μας μεθούν και μας ενώνουν τότε όπως και σήμερα.

Στέλλα Χρυσουλάκη

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΘΕΜΑΤΙΚΗΣ ΞΕΝΑΓΗΣΗΣ

1. Αίθουσα Ι (προθήκες 5-6)

Σκεύη για το κρασί στην Κρήτη κατά την 3^η χιλιετία π.Χ.

Κωνικό κύπελλο (ύψος 8 εκ.) και δύο πρόχοι (ύψος 33 εκ.) με μακριά προχοή και δύο οφθαλμοειδή δισκία, κατ’ απομίμηση ανασηκωμένης κεφαλής πουλιού με ανοιχτό ράμφος, με τη χαρακτηριστική κηλιδωτή διακόσμηση («ρυθμού Βασιλικής»). Βασιλική, Κεφάλα, Πρωτομινωικό κτήριο, 2400 – 2300 π.Χ. Δείγμα αγγείων σερβιρίσματος και πόσης της εποχής στην Ανατολική Κρήτη.

Η οινοπαραγωγή αποκτά μια άλλη δυναμική κατά τα μέσα περίπου της 3ης χιλιετίας π.Χ., δηλαδή κατά τους αιώνες ακμής του Προανακτορικού πολιτισμού της Κρήτης. Δεν είναι μόνο οι αρχαιολογικά πια τεκμηριωμένες μαρτυρίες για την εντατική παραγωγή του κρασιού μέσα στους οικισμούς, σε ειδικούς χώρους, όπως π.χ. τα πήλινα πατητήρια (ληνοί) στο Μύρτος (Φούρνου Κορυφή), αλλά και το σερβίτσιο, τα σκεύη κατανάλωσης, κυρίως δηλαδή αυτά της οινοχοείας (κανάτες για το κέρασμα του κρασιού) και της οινοποσίας (κρασοπότηρα), σε όλα τα οικιστικά κέντρα, που παρουσιάζουν μια αξιοσημείωτη εκλέπτυνση, με χαρακτηριστικά που απαντούν σε όλους τους μετέπειτα αιώνες της Εποχής του Χαλκού.

Ιδιαίτερα, οι μορφές των αγγείων σερβιρίσματος, όπως π.χ. του κανατιού με τον ψηλό λαιμό και το αυλακωτό στόμιο (υψίλαιμες πρόχοι), της «τσαγιέρας» με την υπερβολικά μακριά οριζόντια προχοή, δείχνουν την προσαρμογή του σερβίτσιου για τον απόλυτο έλεγχο του κεράσματος του οίνου. Αντίστοιχη μορφολογική ανάπτυξη παρουσιάζουν τα διάφορα ποτήρια (άωτα, μόνωτα, κωνικά, ωοειδή ή και ημισφαιρικά κύπελλα, με ή χωρίς πόδι), που μαρτυρούν μια ποικιλία στη διαμόρφωση των επιτραπέζιων αγγείων πόσης. Όμως ακόμη και η κηλιδωτή διακόσμηση της εποχής, ο περίφημος «ρυθμός Βασιλικής», με καταρρέοντα ερυθρά, καστανά και μελανά διάχωρα, πιστεύεται ότι θα μπορούσε να αντικατοπτρίζει τις αποχρώσεις που έχει το κρασί ξεχειλίζοντας πάνω στα τοιχώματα του σκεύους. Τόσο τα σχήματα όσο και τα χρώματα αυτών των αγγείων συσχετίζονται με τις οργανωμένες πλέον συνεστιάσεις συμποσιακού χαρακτήρα, γεγονός που θα εξηγούσε την εξειδικευμένη ανάπτυξη των αγγείων κατανάλωσης του κρασιού στην Προανακτορική εποχή, κατά την οποία εικάζεται ότι η οινοπαραγωγή αποτελεί μια από τις δραστικότερες καινοτομίες στην ανάπτυξη του κρητικού πολιτισμού.

Δ.Σ.

2. Αίθουσα ΙΙ (προθήκη 20)

Μικρογραφικοί ληνοί από τους τάφους στο Απεσωκάρι Μεσαράς (Μεσομινωική περίοδος)

Πήλινα μικρογραφικά ομοιώματα ληνών. Ύψος 4 εκ. (αριστερά) και 5 εκ. (δεξιά). Απεσωκάρι, Θολωτός τάφος Β, 1900-1700 π.Χ.

Τα πήλινα μικρογραφικά ομοιώματα σκευών που προορίζονταν για το πάτημα των σταφυλιών αντιγράφουν ως προς το σχήμα λειτουργικούς ληνούς, δηλαδή πατητήρια, που έχουν βρεθεί σε διάφορους μινωικούς οικισμούς, όπως το Βαθύπετρο, τα Μάλια, το Παλαίκαστρο και η Ζάκρος. Οι ληνοί μεγάλου μεγέθους είχαν το σχήμα βαθιάς κυλινδρικής λεκάνης με μεγάλη ανοικτή προχοή στη βάση. Συνήθως συνοδεύονταν από δεύτερο αγγείο στο οποίο κατέληγε το περιεχόμενο που έβγαινε από την προχοή του ληνού. Ο ληνός χρησιμοποιούνταν για την οινοποίηση, αλλά μπορούσε να χρησιμοποιηθεί και για τον διαχωρισμό του λαδιού. Η χρήση των ληνών και στις δύο παραγωγικές διαδικασίες είναι πιθανή, καθώς η παραγωγή του κρασιού λαμβάνει χώρα σε διαφορετική εποχή του έτους από αυτήν του λαδιού.

Στον θολωτό τάφο Β στο Απεσωκάρι Μεσαράς βρέθηκαν τέσσερα μικρά ομοιώματα ληνών, ενώ άλλο ένα παρόμοιο ομοίωμα βρέθηκε στον γειτονικό θολωτό τάφο Α. Η απόθεση των ομοιωμάτων ληνών σε τάφους της Μεσαράς ίσως σχετιζόταν με την ταυτότητα των θανόντων ή και με τη χρήση του κρασιού σε τελετουργίες που γίνονταν με αφορμή τις ταφές ή τις επιμνημόσυνες τελετές και περιλάμβαναν ομαδική οινοποσία.

Γ.Φ.

3. Αίθουσα ΙΙI (προθήκη 23)

Σφραγίσματα από τη Φαιστό με σπονδική τελετή

Θραύσμα πήλινου σφραγίσματος με αποτυπώματα μινωικού δαίμονα που κρατά πρόχου για χρήση σε ιεροπραξίες. Μήκος 6 εκ. Ανάκτορο Φαιστού, περ. 1700 π.Χ.

Δύο θραύσματα πήλινων σφραγισμάτων (ΣΤ 697, ΣΤ 714) φέρουν θρησκευτικές παραστάσεις που σχετίζονται με το κρασί. Αποτελούν τμήμα ενός μεγάλου συνόλου σφραγισμάτων από το ανάκτορο της Φαιστού που αρχικά είχαν δημιουργηθεί από νωπό πηλό για να σφραγίσουν πόμολα που δένονταν με σχοινιά και ασφάλιζαν κιβωτίδια ή θύρες αποθηκών. Πιστεύεται πως τα σφραγίσματα, μετά το άνοιγμά τους, διατηρούνταν σε έναν χώρο ως αποδείξεις των πράξεων αποσφράγισης και, επομένως, και ελέγχου του περιεχομένου των συγκεκριμένων αποθηκευτικών χώρων του ανακτόρου. Η αχρήστευση και συγκέντρωση των 6.000 συνολικά θραυσμένων σφραγισμάτων στο Δωμάτιο 25 ταυτίζεται χρονολογικά με την καταστροφή του μεγαλύτερου μέρους του παλαιού ανακτόρου περί το 1700 π.Χ.

Τα δύο συγκεκριμένα σφραγίσματα φέρουν αποτυπώματα που είχαν γίνει με μεταλλικό σφραγιστικό δακτυλίδι (ΣΤ 697) ή με σφραγιδόλιθο (ΣΤ 714). Και τα δύο σφραγιστικά μέσα απεικόνιζαν τον μινωικό δαίμονα, ένα φανταστικό υβριδικό ον που αποτελεί μίμηση της αιγυπτιακής Taweret, της προστάτιδας του τοκετού και της γονιμότητας με μορφή ιπποποτάμου, να κινείται κρατώντας ένα ειδικό σχήμα αγγείου, τη λεγόμενη σπονδική πρόχου. Το συγκεκριμένο θέμα απεικονίζεται πολύ συχνά στην Κρήτη, αλλά και σε τέχνεργα της Μυκηναϊκής περιόδου από την ηπειρωτική Ελλάδα και απηχεί τη συμμετοχή των μινωικών δαιμόνων σε ιεροπραξίες που πιθανώς σχετίζονταν με σπονδές οίνου ή ύδατος.

Γ.Φ.

4. Αίθουσα ΙΙΙ ( Προθήκη 35)

Κρασί για τους άρχοντες: Συμπόσια στο ανάκτορο της Φαιστού

Πρόχους, υποστάτης σκεύους και κρατήρας καμαραϊκού ρυθμού. Ανάκτορο Φαιστού, 1750-1700 π.Χ. Τα αγγεία πιθανώς χρησιμοποιούνταν για επιδεικτική κατανάλωση σε συμπόσια της άρχουσας τάξης του ανακτόρου.

Τα εντυπωσιακά σκεύη που βρέθηκαν στο ανάκτορο της Φαιστού αποτελούν εξαιρετικά δείγματα του λεγόμενου Καμαραϊκού ρυθμού, ενός πολύχρωμου διακοσμητικού ρυθμού που χαρακτηρίζει την κεραμική ανακτορική παραγωγή κατά την περίοδο των Πρώτων Ανακτόρων. Η γραπτή διακόσμηση των αγγείων αυτών εμφανίζει ομοιότητες ως προς τη θεματολογία (αβακωτό, σπείρες, σχηματική απόδοση βράχων), πιθανώς επειδή τα αγγεία αποτελούν προϊόντα του ιδίου εργαστηρίου, ίσως ένα κατά παραγγελία «σερβίτσιο» για επιδεικτική χρήση σε συμπόσια και τελετές της άρχουσας τάξης της κοινότητας της Φαιστού.

Ανάμεσα στα σκεύη ξεχωρίζει ο μεγάλος κρατήρας με το υψηλό πόδι, που μπορεί να ερμηνευτεί ως σκεύος για τη μείξη και την κατανάλωση οίνου σε μεγάλες ποσότητες. Η προσφορά κρασιού στη θεότητα και η ομαδική κατανάλωση οίνου σε συμπόσια φαίνεται ότι αποτελούσαν πρακτικές που κατείχαν κεντρική θέση στις κοσμικές και θρησκευτικές τελετές στις κοινότητες της προϊστορικής Κρήτης. Εύλογα φαντάζεται κανείς την ευφορία που επικρατούσε στα συμπόσια της άρχουσας (και όχι μόνον) τάξης λόγω της κατανάλωσης κρασιού, με την αίσθηση να επιτείνεται από το οπτικό ερέθισμα της διακόσμησης των σκευών, με σπείρες σε έντονη κίνηση και στροβιλισμό, και την ένταση της πολυχρωμίας που χαρακτηρίζει τα αγγεία του Καμαραϊκού ρυθμού.

Στη συγκεκριμένη περίπτωση, το πολυτελές «σερβίτσιο» του ανακτόρου της Φαιστού συναγωνίζεται επάξια τα σκεύη που χρησιμοποιούνταν την ίδια εποχή στην Κνωσό για παρόμοιες συμποσιακές τελετές. Διακρίνουμε ίσως μέσα από τα πολυτελή αυτά αγγεία την επίδειξη δύναμης της άρχουσας τάξης των ανακτόρων και μια προσπάθεια συνοχής των κατά τόπους κοινοτήτων μέσα από τα μεγαλοπρεπή συμπόσια, σε μια εποχή ανταγωνισμού που θα οδηγήσει στην ανάδειξη της Κνωσού ως πρώτης δύναμης στο νησί κατά την επόμενη περίοδο των Νέων Ανακτόρων.

Ε.Ν.

5. Αίθουσα IV ( προθήκες 42 – 43)

Νεοανακτορική περίοδος: Από την παραγωγή στην κατανάλωση του κρασιού

Πήλινο ρυτό που φέρει διακόσμηση «Θαλάσσιου ρυθμού». Ζάκρος, Οικία Α Hogarth, περ. 1500-1450 π.Χ. Χρησιμοποιούνταν ως σπονδικό σκεύος κατά τη διάρκεια τελετουργιών για τη μετάγγιση ή το φιλτράρισμα χοών που περιείχαν κρασί μέσω της οπής εκροής στη στενή βάση του.

Πήλινος ψευδόστομος αμφορέας με διακόσμηση της «Ειδικής Ανακτορικής Παράδοσης». Ανάκτορο Ζάκρου, περ. 1500-1450 π.Χ. Ένας δημοφιλής τύπος αγγείου μεταφοράς κρασιού κατά τη Νεοανακτορική περίοδο που έφερε δύο ή τρεις λαβές, ένα ψευδές και ένα λειτουργικό στόμιο, το οποίο σφραγιζόταν με πηλό ή με την πρόσδεση πώματος από ύφασμα, ξύλο ή δέρμα.

Πήλινο κύπελλο με διακόσμηση του «Εναλλασσόμενου Ρυθμού». Αρχάνες, Τουρκογειτονιά – Ανακτορικό Κτήριο, περ. 1500-1450 π.Χ. Χρησιμοποιούνταν κατά τη διάρκεια κοσμικών συμποσίων για την κατανάλωση κρασιού.

Πήλινο κύπελλο με διακόσμηση του του «Θαλάσιου Ρυθμού». Αρχάνες, Τουρκογειτονιά – Ανακτορικό Κτήριο, περ. 1500-1450 π.Χ. Χρησιμοποιούνταν κατά τη διάρκεια κοσμικών συμποσίων για την κατανάλωση κρασιού.

Πήλινο ρυτό της «Ειδικής Ανακτορικής Παράδοσης». Ανάκτορο Ζάκρου, Κτήριο Γ, περ. 1500-1450 π.Χ. Χρησιμοποιούνταν ως σπονδικό σκεύος κατά τη διάρκεια τελετουργιών, για τη μετάγγιση ή το φιλτράρισμα χοών που περιείχαν κρασί μέσω της οπής εκροής στη στενή βάση του.

Στο κτηριακό συγκρότημα ανακτορικού χαρακτήρα των Αρχανών και στο ανάκτορο της Ζάκρου, στο απόγειο του μινωικού πολιτισμού κατά την Υστερομινωική Ι περίοδο (1600 – 1450 π.Χ.), βρέθηκαν αγγεία υψηλής ποιότητας, ως προς την τεχνολογία κατασκευής και τη διακόσμηση. Διάφοροι τύποι αγγείων χρησιμοποιούνταν για την αποθήκευση (προσωρινή ή μακροχρόνια), μεταφορά, μετάγγιση, προσφορά και πόση του κρασιού.

Ο ψευδόστομος αμφορέας ήταν ένας δημοφιλής τύπος αγγείου μεταφοράς κρασιού κατά τη Νεοανακτορική εποχή. Έφερε δύο ή τρεις λαβές και ψευδές στόμιο, το οποίο εξουδετέρωνε την ασκούμενη από μέσα πίεση, καθιστώντας δύσκολο τον εκπωματισμό του κατά τη μεταφορά. Το λειτουργικό στόμιο βρισκόταν δίπλα στον λαιμό και σφραγιζόταν με πηλό ή με την πρόσδεση πώματος κατασκευασμένου από ύφασμα, ξύλο ή δέρμα. Με αυτόν τον τρόπο ήταν δυνατό να μεταφερθεί το κρασί με ασφάλεια κατά τη διάρκεια χερσαίων και θαλάσσιων ταξιδιών.

Τα πήλινα ρυτά – κωνικά, ωοειδή, απιόσχημα ή κυπελλόσχημα – χρησιμοποιούνταν και ως σπονδικά σκεύη για τη μετάγγιση ή το φιλτράρισμα χοών που περιείχαν κρασί, μέσω της οπής εκροής που εντοπίζεται στον πυθμένα τους.

Τα κύπελλα διαφόρων ειδών – ημισφαιρικά, κωνικά, κωδωνόσχημα – χρησιμοποιούνταν μαζί με τις πρόχους και τα σπονδικά ρυτά κατά τη διάρκεια κοσμικών συμποσίων για την κατανάλωση κρασιού και τη διεξαγωγή τελετουργιών με την προσφορά χοών. Πιθανός στόχος των κοινωνικο-θρησκευτικών αυτών εκδηλώσεων ήταν η επικύρωση της ανθρώπινης εξουσίας ή η ενίσχυση της πίστης σε κάποια μεταφυσική δοξασία ή οντότητα της μινωικής θρησκείας.

Π.Σ.

6. Αίθουσα V (προθήκη 52)

Το κρασί στη Γραμμική Α

Οι διαφορετικές παραλλαγές του λογογράμματος AB 131/VIN(um) που πιθανότατα δήλωναν το κρασί και τα προϊόντα του, δηλαδή τον μούστο και το ξύδι.

Πήλινη πινακίδα Γραμμικής Α με καταγραφές ποσοτήτων κρασιού. Αγία Τριάδα, Βασιλική Έπαυλη, Δωμάτιο 59, περ. 1450 π.Χ.

Το κρασί είναι ένα από τα σημαντικότερα αγροτικά προϊόντα που παράγονταν στο Αιγαίο κατά την Εποχή του Χαλκού. Στην Κρήτη, ο έλεγχος της παραγωγής και της αποθήκευσής του από τα τέλη του 18ου έως τα μέσα του 15ου αιώνα π.Χ. γινόταν με πήλινα γραφειοκρατικά τεκμήρια, όπως στρογγυλά ενσφράγιστα δισκία και σφραγίσματα, αλλά και μέσω της καταγραφής του στις πινακίδες Γραμμικής Α μαζί με σιτηρά, ελαιόλαδο, ελιές και σύκα. Αν και η γραφή δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί μέχρι σήμερα, έχει ταυτισθεί μέσω των αντίστοιχων αναφορών στη μεταγενέστερη Γραμμική Β το λογόγραμμα AB 131/VIN(um), δηλαδή το σημείο που δήλωνε συντομογραφικά το κρασί. Είναι ενδεικτικό ότι αποτελεί αφαιρετική σχεδιαστική απόδοση της αμπέλου σε στηρίγματα και κατά πάσα πιθανότητα αναπτύχθηκε αυτόνομα στην Κρήτη. Η μελέτη των σχετικών αναφορών σε συσχετισμό με τα δεδομένα από τη Γραμμική Β έδειξε ότι τρεις διαφορετικές παραλλαγές του λογογράμματος ίσως δήλωναν το κρασί, τον μούστο και το ξύδι. Άλλα ειδικά σημεία πιθανώς προσδιόριζαν το είδος του κρασιού, δηλαδή παλιό ή νέο κρασί και αρωματισμένο κρασί.

Σχετικές μαρτυρίες έχουν βρεθεί στην Κνωσό, στις Αρχάνες, στη Φαιστό, στην Αγία Τριάδα, στη Ζάκρο, στον Πύργο και στα Χανιά. Στην Αγία Τριάδα της Μεσαράς, μεγάλες ποσότητες κρασιού περιλαμβάνονται σε ανακεφαλαιωτικές πινακίδες που συντάσσονταν στη Βασιλική Έπαυλη και στην Οικία του Λέβητα. Δεδομένου ότι τα συγκεκριμένα κατάστιχα καταγράφουν παραπάνω από ένα προϊόντα και φέρουν στην επικεφαλίδα τους ένα σημείο δηλωτικό της προέλευσης, πιθανότατα τεκμηριώνουν τη συλλογή του κρασιού από διάφορους οινοπαραγωγούς. Αντίθετα, μια πήλινη πινακίδα Γραμμικής Α από τον μινωικό οικισμό των Αρχανών (Π-Ν 1673) φέρει το λογόγραμμα του κρασιού και πιθανά κύρια ονόματα, οπότε δεν αποκλείεται να αφορά τη διανομή ποσοτήτων κρασιού στο πλαίσιο πληρωμών με διάφορους αποδέκτες.

Γ.Φ.

7. ΑΙΘΟΥΣΑ VI (εκτός προθήκης)

Σκεύη οινοποίησης από την Ανατολική Κρήτη

Πήλινο φορητό σκεύος οινοποίησης (ληνός) και πήλινη λεκάνη συλλογής μούστου (υπολήνιο). Άγιος Γεώργιος (Τουρτούλλοι), περ. 1500-1450 π.Χ.

Η παραγωγή και το εμπόριο της φημισμένης Malvasia di Candia και των σύγχρονων κρητικών οίνων δεν έγινε ξαφνικά αλλά αποτέλεσε το απόσταγμα γνώσης αρκετών γενεών οινοποιών. Πρωτεργάτες ανάμεσα σ’ αυτούς οι οινοποιοί της Εποχής του Χαλκού, οι οποίοι, μέσα από τις δραστηριότητές τους, άφησαν ανεξίτηλα ίχνη στη διαμόρφωση του κρητικού οινικού τοπίου.

Στοίβες κυπέλλων μαρτυρούν ομαδικές οινοποσίες και παραπέμπουν σε ζωηρές εικόνες κρητικών πανηγυριών, ενώ πολύτιμα στοιχεία για τον κύκλο του κρασιού προέρχονται από εικονογραφικές μαρτυρίες, λογογράμματα του οίνου, παλαιοβοτανικά κατάλοιπα, αποθηκευτικά πιθάρια και πήλινα αγγεία μετάγγισης και πόσης.

Για την περίοδο των Νέων Ανακτόρων, σημαντικές μαρτυρίες για την ανασύσταση του οινικού τοπίου προέρχονται από σταθερές ή κινητές δομές που σχετίζονται με δραστηριότητες οινοποίησης, τους λεγόμενους «ληνούς».

Μέχρι σήμερα, πήλινα σκεύη οινοποίησης, σε διάφορες παραλλαγές, έχουν βρεθεί σε περισσότερες από τριάντα θέσεις, στην κεντρική και κυρίως στην ανατολική Κρήτη, όπως στο Βαθύπετρο, στην Τύλισο, στα Γουρνιά, στη Ζάκρο και αλλού. Τα πιο χαρακτηριστικά από αυτά αποτελούν ο κυλινδρικός κάδος με προχοή στο κατώτερο τμήμα για τη σύνθλιψη των σταφυλιών και η λεκάνη συλλογής του μούστου σε χαμηλότερο επίπεδο, σε διάφορες παραλλαγές ως προς τη διάταξή τους στον χώρο. Με εξαίρεση την περίπτωση στο Φουρνί Αρχανών, τα περισσότερα βρέθηκαν σε αστικές ή αγροτικές εγκαταστάσεις. Για τον τρόπο λειτουργίας των συγκεκριμένων ληνών, ιδιαίτερα διαφωτιστική είναι η απεικόνιση ληνοβάτη (πατητή) σε παλαιοανακτορική σφραγίδα από τον Χρυσόλακκο Μαλίων.

Δεν πρέπει, ωστόσο, να αποκλειστεί η σύνθλιψη μικρών ποσοτήτων σταφυλιών με τα χέρια ούτε και η χρήση υπαίθριων πατητηριών, όπως αυτών που σώζονται ακόμη και σήμερα γύρω από τα κρητικά χωριά και συνιστούν μια ιδιαίτερη κατηγορία με μεγάλη διάρκεια στον χρόνο και σημαντική παρουσία στα μεσογειακά πολιτισμικά τοπία του οίνου.

Κ.Α.

8. Αίθουσα VIII (προθήκη 81)

Ένα φορτίο κρασιού με ιδιαίτερο συμβολισμό

Πρόχους με διακόσμηση πουλιών και πιθοειδές με επιγραφή Γραμμικής Α στο χείλος, εισηγμένα από τις Κυκλάδες. Κνωσός, Ιερά Θησαυροφυλάκια, 1650-1500 π.Χ. Τα αγγεία πιθανώς περιείχαν αγαθά ως προσφορές στο Κεντρικό Ανακτορικό Ιερό της Κνωσού, ανάμεσα στα οποία και μεγάλη ποσότητα κρασιού που αναφέρεται στην επιγραφή.

Τα λεγόμενα «Ιερά Θησαυροφυλάκια» του ανακτόρου της Κνωσού αποτελούν δύο μεγάλες κρύπτες όπου φυλάχθηκαν αντικείμενα τελετουργικής χρήσης και εξοπλισμού του Κεντρικού Ιερού μετά από μια καταστροφή του ανακτόρου γύρω στο 1600 π.Χ. Ανάμεσα στα αντικείμενα, μαζί με τις θεές των όφεων, τα τέχνεργα από ποικίλες πολύτιμες ύλες και τα πολλά σφραγίσματα, περιλαμβάνονται και τριάντα περίπου αγγεία, κυρίως μεγάλες πρόχοι και αμφορείς, τα περισσότερα εγχώριας προέλευσης, αλλά και αρκετά εισηγμένα.

Στα τελευταία αγγεία συγκαταλέγεται ένας αμφορέας, εισηγμένος από τη Νάξο ή την Κέα, με εγχάρακτη επιγραφή της Γραμμικής Α γραφής στο χείλος, που αναφέρει μεγάλη ποσότητα οίνου, συνολικά 3369 λίτρα. Βέβαια, η αναγραφόμενη ποσότητα δεν αντιστοιχεί σε καμία περίπτωση στην περιορισμένη χωρητικότητα του συγκεκριμένου αμφορέα, αλλά μάλλον υποδηλώνει τη συνολική ποσότητα του φορτίου που έφτασε στην Κνωσό με τη συγκεκριμένη αποστολή. Πως εξηγείται όμως η αποστολή αυτής της μεγάλης ποσότητας κρασιού, αναμφίβολα καλής ποιότητας, από τις Κυκλάδες στην Κρήτη, μια κατ’εξοχήν οινοπαραγωγική περιοχή στο Αιγαίο ήδη από την προϊστορική εποχή;

Στις αρχές της περιόδου των Νέων Ανακτόρων, η Κνωσός αναδύεται ως το ισχυρότερο πολιτικό και οικονομικό κέντρο στο νότιο Αιγαίο, ενώ ο μινωικός πολιτισμός αρχίζει να επηρεάζει τη ζωή και την έκφραση των κυκλαδικών κοινοτήτων σε διάφορα επίπεδα, ξεκινά δηλαδή το φαινόμενο του εκμινωισμού. Η αποστολή των κυκλαδικών αγγείων που φτάνουν στην Κνωσό, και μάλιστα καταλήγουν να είναι μέρος ενός συνόλου με αντικείμενα ιδιαίτερου συμβολισμού για την κοινότητα του ανακτόρου, μπορεί να ερμηνευτεί ως μια ενέργεια που εκφράζει εύγλωττα το πνεύμα της εποχής. Οι Κυκλαδίτες αποστέλλουν προσφορές στο κεντρικό Ιερό της Κνωσού, αναγνωρίζοντας την εμβέλειά του στον αιγαιακό χώρο. Ειδικότερα η προσφορά κρασιού ενέχει ιδιαίτερο συμβολισμό, καθώς υποδηλώνει την ενεργό συμμετοχή των Κυκλαδιτών σε δρώμενα μινωικού τύπου, που περιλαμβάνουν τις χοές και την κατανάλωση κρασιού στο πλαίσιο θρησκευτικών δοξασιών και τελετουργικών πρακτικών.

Ε.Ν.

9. Αίθουσα ΙΧ (προθήκη 94)

Ένας αμφορέας από τη γη Χαναάν στην Κρήτη

Πήλινος αμφορέας που είχε εισαχθεί από την περιοχή της Συρίας-Παλαιστίνης για το πολύτιμο περιεχόμενό του, δηλαδή κρασί ή ρητίνες. Κομμός, Οικία Χ, 1375-1300 π.Χ.

Πρόκειται για έναν από τους πολλούς πήλινους αμφορείς που έχουν βρεθεί στο σημαντικό λιμάνι του Κομμού και φυλασσόταν στην Οικία Χ. Το τυποποιημένο σχήμα των λεγόμενων Χαναανικών αμφορέων, με το οξυπύθμενο σώμα που καταλήγει σε στενή κυρτή βάση, διευκόλυνε την τοποθέτηση πολλών τέτοιων αγγείων στα αμπάρια των πλοίων. Ο συγκεκριμένος αμφορέας είναι φτιαγμένος από πηλό της νότιας Χαναάν και διατηρεί ίχνη διακόσμησης με ερυθροκάστανες ταινίες. Πιθανότατα είχε εισαχθεί για το πολύτιμο περιεχόμενό του, δηλαδή κρασί ή ρητίνες από την περιοχή της Συρίας-Παλαιστίνης. Οι ανασκαφείς υποστήριξαν ότι το περιεχόμενο τέτοιων αγγείων μεταγγιζόταν σε μικρότερους αμφορείς τοπικής παραγωγής με σκοπό τη μεταφορά του στην ενδοχώρα της Κρήτης. Πρόκειται για ένα από τα πολλά εισηγμένα αγγεία που περιείχαν διαφορετικά προϊόντα και υποδηλώνουν τη λειτουργία του Κομμού ως κέντρου διαμετακομιστικού εμπορίου στον θαλάσσιο δρόμο που συνέδεε την ανατολική Μεσόγειο με την ηπειρωτική Ελλάδα κατά την περίοδο από το 1375 έως το 1200 π.Χ. περίπου.

Γ.Φ.

10. Αίθουσα ΧΙΙ (προθήκη 128)

Συμποσιακά σκεύη και ενεπίγραφος αμφορέας της Μετανακτορικής περιόδου

Ομοίωμα υποζυγίου (γαϊδουράκι;) που μεταφέρει δύο κλειστά αγγεία (πρόχοι;). Ύψος 10 εκ. Φαιστός, 1100 – 900 π.Χ. Ένας από τους πιθανούς τρόπους χερσαίας μεταφοράς του οίνου στο κακοτράχαλο νησί.

Μεγάλος κρατήρας, με περίτεχνη γραπτή διακόσμηση – το χαρακτηριστικό δοχείο συμποσίου για την ανάμειξη κρασιού με νερό. Ύψος 32 εκ. Φαιστός, 1200 – 1100 π.Χ.

Ψευδόστομος αμφορέας με αναγραφή (Γραμμική Β) ενός ανδρικού ονόματος (wi-na-jo). Ύψος 40,3 εκ. Κνωσός, 1300 – 1200 π.Χ. Χαρακτηριστική κατηγορία ενεπίγραφου εμπορικού σκεύους για τη μεταφορά εκλεκτού οίνου, με αναγραφή του ιδιοκτήτη ή του τόπου προέλευσης του κρασιού.

Φλασκί – μικρό φορητό δοχείο υδαρών (και κρασιού;) με περιμετρικές λαβές για την πρόσδεση του σκοινιού. Ύψος 24,5 εκ. Κνωσός, 1350 – 1200 π.Χ. Απαραίτητο σκεύος για τους στρατιώτες, τους ταξιδιώτες-προσκυνητές αλλά και για τους κυνηγούς και τους βοσκούς.

Κατά τους τελευταίους αιώνες της Εποχής του Χαλκού, ένα πλήθος πήλινων σκευών που σχετίζονται με το κρασί, και κυρίως με τα συμπόσια, μαρτυρούν ενδιαφέρουσες αποκλίσεις και αλλαγές στις συνήθειες της επιτραπέζιας συμπεριφοράς.

Το περίεργο αγγείο (ψευδόστομος αμφορέας), με το κλειστό κεντρικό στόμιο και τις δύο μικρές, αντίθετες λαβές, αλλά και το λοξό στόμιο, λέγεται ότι μιμείται εργονομικά πολλά στοιχεία του γιδίσιου ασκού (αἴγεον ἀσκὸν) που, όπως φαίνεται από απόσπασμα της Οδύσσειας, αποτελούσε το κατεξοχήν σκεύος μεταφοράς του κρασιού. Ο ψευδόστομος αμφορέας επικράτησε για πολλούς αιώνες στη μεταφορά του οίνου, εφόσον τα χαρακτηριστικά του εξασφάλιζαν τη μεταφορά αλλά και την ασφαλή μετάγγιση του κρασιού στα άλλα σκεύη. Οι επιγραφές στους ώμους των ψευδόστομων αμφορέων, σε Γραμμική Β γραφή – μακρινοί πρόγονοι των ετικετών των σημερινών μπουκαλιών κρασιού με πληροφορίες για τον τόπο παραγωγής και τον ιδιοκτήτη – αποτελούν μία εντυπωσιακή γλωσσική μαρτυρία που επιτείνει την ιδιαίτερη σημασία του αγγείου.

Το ειδώλιο ιπποειδούς (γαϊδουράκι ή φοράδα), που απεικονίζει υποζύγιο για τη μεταφορά δύο αγγείων με σχετικά μεγάλο στόμιο και μία λαβή (μόνωτες πρόχοι), δεν είναι απαραίτητο να συσχετιστεί με τη μεταφορά κρασιού: το πιο πιθανό είναι να μεταφέρει τα σχετικά μεγάλα προϊόντα ενός αγγειοπλάστη, και όχι κάποια αγγεία γεμάτα με υδαρές περιεχόμενο. Θεωρείται βέβαιο ότι με αντίστοιχο τρόπο γινόταν η εγχώρια μεταφορά και διακίνηση των σκευών του κρασιού, είτε των γιδίσιων ασκών είτε των πήλινων υποκατάστατών τους.

Το κύριο αγγείο για την τελική προετοιμασία πριν την κατανάλωση του κρασιού παραμένει ο κρατήρας, ένα μεγάλο ανοιχτό αγγείο που χρησιμοποιούνταν για την ανάμιξη του κρασιού με το νερό, ή/και για την ψύξη του (πάγος – κροντήρι) – μια συνήθεια που πιθανότητα έχει μυκηναϊκή καταγωγή. Σύμφωνα με τη μυθική παράδοση, ο γιος της Αριάδνης, με το χαρακτηριστικό όνομα Στάφυλος, δίδαξε πρώτος τον «κεκραμένον οίνον», δηλαδή το νερωμένο κρασί (Πλίνιος, Φυσική Ιστορία 7, 199).

Το χαρακτηριστικότερο αγγείο πόσης αυτής της εποχής είναι το κολωνάτο ποτήρι (υψίποδη κύλικα). Το ποτήρι αυτό είναι μεγαλύτερο, σε σχέση με άλλα, μικρότερης περιεκτικότητας (κύαθοι), και το ιδιαίτερα ψηλό πόδι, όπως και σήμερα, μαρτυρεί πιθανότατα νέες συνήθειες και συμπεριφορές κατά την οινοποσία: το μεγάλο σώμα του ποτηριού σχετίζεται ίσως με τη γευστική συνήθεια της κατανάλωσης νερωμένου κρασιού, ή ακόμη και με διαφορετικές πρακτικές στο πλαίσιο μιας κρασοκατάνυξης, ενώ το ψηλό πόδι, από το οποίο πιανόταν το αγγείο, συνδέεται με τη συμβολική ύψωσή του κατά την έκφραση ευχής ή χαιρετισμού πριν από την πόση (τελετουργική πρόποση).

Τέλος, αξίζει να εστιάσουμε στο πήλινο φλασκί, ένα μικρό, ελαφρύ αγγείο με περιορισμένη χωρητικότητα, ιδανικό στη χρήση του για ταξιδιώτες, το οποίο θα μπορούσε να περιέχει μικρές ποσότητες κρασιού, και όχι απαραίτητα νερού, η ανάγκη του οποίου, ιδιαίτερα για ταξιδιώτες, θα επέβαλε τη χρήση μεγαλύτερου σκεύους.

Δ.Σ.

11. Αίθουσα XXVII (εκτός προθήκης)

Ανάγλυφο από την Κνωσό με γυναικεία μορφή καθήμενη σε βράχο

«…γυναῖκα καθημένην και κρατοῦσαν ἐν ταῖς χερσίν αὐτῆς σταφυλάς και στάχεις…» Μίνως Α. Καλοκαιρινός 1906.

Μαρμάρινο ανάγλυφο με γυναικεία μορφή που κρατά κέρας αφθονίας με σταφύλια. Ύψος 30 εκ. Κνωσός, 1ος-2ος αι. μ.Χ.

Μια γυναίκα, ίσως θεά, καθισμένη σε βράχο, σε στάση που δείχνει θλίψη ή παραίτηση. Έχει ταυτισθεί με τη Δήμητρα που αναπαύεται αποκαμωμένη στην Αγέλαστο Πέτρα, ψάχνοντας μάταια την Περσεφόνη. Ή ίσως είναι η ίδια η Περσεφόνη ή η αγαπημένη ρωμαϊκή θεά Τύχη. Ο ρωμαϊκός συγκρητισμός, η συγχώνευση θρησκειών στην παγκόσμια αυτοκρατορία της Ρώμης, θολώνει τα όρια και η ταύτιση δεν είναι πάντα εύκολη.

Στο αριστερό χέρι κρατά κέρας Αμάλθειας, την cornucopia των Ρωμαίων, το κατεξοχήν σύμβολο της αφθονίας και της καλής τύχης. Έμμεσα, για τους Κρήτες, παραπέμπει στον μύθο της γέννησης του Κρηταγενή Δία και την αίγα Αμάλθεια, την τροφό του. Από τους ξέχειλους καρπούς, αυτοί που ξεχωρίζουν αμέσως είναι το τσαμπί σταφύλια και τα στάχυα. Αυτά μαζί με την ελιά συνθέτουν τη Μεσογειακή Τριάδα, τη βάση του διατροφικού πολιτισμού του αιγαιακού κόσμου και των μεσογειακών ακτών.

Σύμφωνα με μαρτυρία του Μίνωα Καλοκαιρινού, το ανάγλυφο βρέθηκε το 1878 όταν ανέσκαψε στην Κεφάλα της Κνωσού. Όμως δεν το πήρε στην οικία του όπως τα περισσότερα ευρήματα, των οποίων τα ίχνη χάθηκαν στη σφαγή του 1898. Το κράτησε ο οθωμανός ιδιοκτήτης της γης ως νόμιμη αμοιβή, όπως ίσχυε τότε στην οθωμανική νομοθεσία. Ο Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Ηρακλείου αγόρασε το ανάγλυφο για το Μουσείο, όπου καταγράφτηκε με τον αριθμό 15. Σε αυτόν τον αριθμό και στην αναφορά του Καλοκαιρινού στο σταφύλι και τα στάχυα, βασίστηκε πριν λίγες δεκαετίες η ταύτιση του ανάγλυφου.

Ε.Γ.

12. Αίθουσα XXVII (Εκτός Προθήκης)

Μαρμάρινα γλυπτά για τον Διόνυσο

Γλυπτά του Διονύσου, θεού της αμπελουργίας και του κρασιού από την Κνωσό (αρ. 315 & 410, ύψος 66 εκ. και 43 εκ.) και το χωριό Πλώρα (αρ. 470, ύψος 40 εκ.). Ρωμαϊκοί χρόνοι, 2ος αι. μ.Χ.

Ο Διόνυσος, μια θεότητα που προστέθηκε όψιμα στο πάνθεο του Ολύμπου, φαίνεται ότι προέρχεται από τη θρησκεία των Θρακών ή κατά άλλους των Φρυγών στη Μικρά Ασία. Η πρωτογενής λατρεία του τον αναγνώριζε κυρίως ως θεό της βλάστησης. Ενσωματωμένος τουλάχιστον από τον 7ο αιώνα στους δημοφιλέστερους θεούς των ελληνικών πόλεων διατήρησε κατά ένα μέρος τη σύνδεσή του με τη Φύση, τη γονιμότητα και τις οργιαστικού τύπου λατρείες, από όπου έφτασε να αναγνωριστεί ως προστάτης της αμπελουργίας, συνακόλουθα και του κρασιού.

Απεικονίζεται συχνά στην τέχνη σε θιάσους από εκστασιασμένες Μαινάδες που χορεύουν πλάι σε οινοβαρείς σατύρους κι ο ίδιος να συμμετέχει στα δρώμενα, κάποτε μέχρι υπερβολής. Στα χρόνια της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας η λατρεία του πέρα από τους δημόσιους ναούς βρήκε συχνά θέση στα σπίτια των ευπόρων, μέσω γλυπτών σε διάφορους τύπους και μεγέθη.

Η Κρήτη, γνωστή για το κρασί της ήδη από τα ελληνιστικά χρόνια, προσανατόλισε στη ρωμαιοκρατία την οικονομία της στις ανάγκες της αξεδίψαστης Δύσης. Η αμπελοκαλλιέργεια επεκτείνεται και μαζί της υποστηρικτικές δραστηριότητες, όπως η κατασκευή αμφορέων για τη μεταφορά και φυσικά το εμπόριο του κρασιού.

Τα τρία γλυπτά της έκθεσης προέρχονται αναμφίβολα από πλούσιες επαύλεις της Κνωσού (τα με αρ. 410 και 315) και της ευρύτερης περιοχής της Γόρτυνας (το με αρ. 470), οι κάτοχοι των οποίων πιθανολογούνται εκτός από πιστοί του Διόνυσου και ως οινοπαραγωγοί.

Στις δυo προτομές παριστάνεται με νεανικά χαρακτηριστικά, αγένειος με το τυπικό στεφάνι από κισσό, στη με αρ. 470 μάλιστα με μικρά κέρατα στο μέτωπο που παραπέμπουν σε σάτυρο, τον συχνό συνοδό του θεού. Το γλυπτό με αρ. 315, ποιοτικό αντίγραφο του χάλκινου πρωτότυπου γλυπτού (330-320 π.Χ.), που αποδίδεται στον εργαστηριακό κύκλο του Πραξιτέλη, τον απεικονίζει σεβάσμιο, ολόσωμο και στηριγμένο σε (χαμένο σήμερα) θύρσο. Η ιδιότητά του ως θεϊκού πάτρωνα του θεάτρου φαίνεται να έρχεται κοντύτερά του.

Κ.Σ.

13. Αίθουσα ΧΙΙΙ (προθήκη 141)

Μια εντυπωσιακή γυναίκα σε μια σπουδαία τελετή

Τοιχογραφία της Παριζιάνας. Ανάκτορο Κνωσού, 1400-1350/1300 π.Χ. Αποτελεί μέρος μιας σύνθεσης που εικονίζει άνδρες και γυναίκες σε τελετουργία συμποσιακού χαρακτήρα.

«Η Παριζιάνα» αποτελεί τμήμα της ευρύτερης σύνθεσης που είναι γνωστή ως «Τοιχογραφία του Δίφρου» ή «Τοιχογραφία της Μετάδοσης των Σπονδών», όπου άνδρες και γυναίκες παριστάνονται σε σκηνή τελετουργίας συμποσιακού χαρακτήρα. Το συγκεκριμένο θραύσμα ονομάστηκε «Η Παριζιάνα» λίγο μετά την ανακάλυψή του, επειδή το πρόσωπο της νεαρής με το λευκό δέρμα, τα έντονα κόκκινα χείλη, τα μεγάλα μαύρα μάτια, τα καλοσχηματισμένα φρύδια και τα περίτεχνα χτενισμένα μαλλιά θύμιζε τις ιδιαίτερα καλλωπισμένες γυναίκες των αρχών του 20^ουαιώνα στο Παρίσι, τότε κέντρο της μόδας, της καλαισθησίας και των τεχνών.

Η τοιχογραφία εικονίζει σκηνή συμποσίου, στο οποίο συμμετέχουν ανδρικές και γυναικείες μορφές καθήμενες σε δίφρους (πτυσσόμενα σκαμνιά) που υψώνουν κύπελλα κοινωνίας, τα οποία περιέχουν κατά πάσα πιθανότητα κρασί. Ο ιερός κόμβος στην πλάτη της λεγόμενης «Παριζιάνας» υποδηλώνει ιερατικό αξίωμα και σηματοδοτεί τον τελετουργικό χαρακτήρα του συμποσίου. Στην ίδια υπόθεση συνηγορούν και τα μακριά ποδήρη ενδύματα με λοξές ταινίες των ανδρικών μορφών. Ανάλογες σκηνές επίδοσης υγρών προσφορών δεν απουσιάζουν από τη μινωική εικονογραφία, η συγκεκριμένη σύνθεση όμως αποτελεί την πλέον εύγλωττη σωζόμενη μαρτυρία για τη μορφή του συγκεκριμένου τελετουργικού και την κεντρική σημασία της προσφοράς οίνου στη σφαίρα της κοσμικής και θρησκευτικής ζωής των Μινωιτών.

Ε.Ν.

14. Αίθουσα XV (Εκτός Προθήκης)

Η αποθήκευση ως σύμβολο κύρους: οι ανάγλυφοι αρχαϊκοί πίθοι

Αποθηκευτικοί πίθοι από τη Λύττο (αριστερά) και τη Φαιστό (κέντρο και δεξιά), 7ος αι. π.Χ. Τα αγγεία αυτά ήταν μεγάλης χωρητικότητας και είχαν αποθηκευτική χρήση.

Οι πίθοι ήταν μεγάλα αγγεία από πηλό που χρησίμευαν για την αποθήκευση και διατήρηση υγρών και στερεών αγαθών. Αποτελούν σημαντική μαρτυρία για τη σπουδαιότητα της αποθήκευσης αγροτικών και κτηνοτροφικών προϊόντων και τη σημασία της μεταποίησης των αγαθών. Η αποθήκευση κρασιού σε πίθους έχει επιβεβαιωθεί από οργανικά κατάλοιπα που έχουν βρεθεί σε πίθους στη Λήμνο, την Κρήτη, τη Λευκάδα, την Κέα, τη Σαντορίνη, την Αττική και αλλού. Έχει υπολογισθεί ότι τα αποθέματα αγαθών σε αποθηκευτικούς πίθους σε οικίες αρχαίων πόλεων μαζί με τα εποχιακά προϊόντα που παρήγαγε η κάθε περιοχή πρόσφεραν τη δυνατότητα επαρκούς διατροφής σε πέντε ενήλικα μέλη καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Η πρακτική αυτή εφαρμοζόταν μέχρι και τα μέσα του 20ού αιώνα στις αγροτικές περιοχές της χώρας και της Κρήτης.

Οι μεγάλοι αρχαϊκοί πίθοι (7ος – 6ος αιώνας π.Χ.) διαθέτουν ζώνες ανάγλυφης διακόσμησης στο σώμα και στον λαιμό τους. Η θεματογραφία τους περιλαμβάνει φανταστικά όντα, ζώα και γεωμετρικά σχήματα, και αποτυπώνει το μεγαλείο της τέχνης της αρχαϊκής περιόδου. Οι μεγάλοι διακοσμημένοι πίθοι ανήκαν στην κατηγορία των πολυτελών αγγείων και αποτελούσαν για τον ιδιοκτήτη τους σύμβολα αίγλης και κύρους.

Δ.Μ.

15. Αίθουσα XVII (προθήκη 165)

Χάλκινο ειδώλιο κυπελλοφόρου απο το Ιερό του Ερμή και της Αφροδίτης στη Σύμη Βιάννου

Χάλκινο ειδώλιο άνδρα με κύπελλο κρασιού. Ύψος 12 εκ. Ιερό Σύμης, 8ος αι. π.Χ.

Ο κυπελλοφόρος από τη Σύμη αποτελεί μέρος ενός συνόλου χάλκινων αναθημάτων που μας αποκαλύπτουν λόγω των ειδικών χαρακτηριστικών τους την ταυτότητα των αναθετών τους. Τα άλλα ειδώλια εικονίζουν ασπιδοφόρο, κρανοφόρους και μουσικούς με όργανα, εικονογραφώντας το περιεχόμενο της εκπαίδευσης των νέων της Κρήτης, όπως την περιγράφει ο Στράβωνας. Οι αναθέτες των ειδωλίων ήταν οι έφηβοι των αριστοκρατικών γενών, οι οποίοι, αφού ολοκλήρωναν την εκπαίδευσή τους στις αγέλες, γιόρταζαν στο ιερό της Σύμης το πέρασμά τους από την εφηβεία στην ενηλικίωση.

Ένα από τα βασικά προνόμια των πολιτών ήταν η συμμετοχή τους στα κοινά γεύματα που λάμβαναν χώρα στα ανδρεία της πόλης, δημόσια κτήρια όπου διέμεναν και σιτίζονταν οι άρχοντες των πόλεων. Το κύπελλο του κρασιού ήταν ανάμεσα στα δώρα που χάριζε στον νέο πολίτη ο ενήλικος που αναλάμβανε το τελικό στάδιο της διαπαιδαγώγησής του, η οποία περιλάμβανε δίμηνη παραμονή στο βουνό και ενασχόληση με το κυνήγι. Κατά την επιστροφή του στην πόλη ήταν το τιμώμενο πρόσωπο σε γιορτή που διοργάνωναν οι συνομήλικοί του, κατά την οποία του δίδονταν ως δώρα η πανοπλία, ένα επίσημο ένδυμα, ένα βόδι και το απαραίτητο για τα κοινά γεύματα κύπελλο του κρασιού.

Μ.Κ.

16. Αίθουσα XVII (Προθήκη 168)

Πώρινο αγαλματίδιο κυπελλοφόρου (περ. 650 π.Χ.)

Αγαλματίδιο θεάς ή λατρεύτριας με τελετουργικό κύπελλο κρασιού από τη Γόρτυνα. Ύψος 16,8 εκ. Αρχαϊκοί χρόνοι, περ. 650 π.Χ.

Κύπελλο κοινωνίας από το σπήλαιο Ψυχρού/Δικταίο άντρο. Ύψος 9 εκ. Υστερομινωική ΙΙ περίοδος, 1500-1400 π.Χ.

Το ακέφαλο αγαλματίδιο από το ιερό στην ακρόπολη της Γόρτυνας αντιπροσωπεύει μια σπάνια για την Κρήτη κατηγορία μικρογλυπτικής. Απεικονίζει μια όρθια γυναικεία μορφή πάνω σε ψηλή βάση με μακρύ χιτώνα, που μόλις αφήνει να διακρίνονται τα πόδια, και μανδύα που άτεχνα αποδίδεται άνισος στις δύο στενές πλευρές. Το αριστερό χέρι άκαμπτο, αφύσικα επίμηκες με μακριά δάχτυλα, είναι κολλημένο στο σώμα, το καμπτόμενο δεξί κρατά χαρακτηριστικό κύπελλο με πόδι.

Ναΐφ λάξευση αποδίδει γυμνό τον αριστερό μαστό με εμφατική τη λεπτομέρεια της θηλής και δεν αφήνει αμφιβολία για το φύλο της απεικονιζόμενης μορφής. Κατάλοιπα κόκκινου χρώματος σε φαρδιές, οριζόντιες ταινίες στο κάτω μέρος των ενδυμάτων δήλωναν την ποικιλοχρωμία τους και αντίστοιχα σε λεπτές λωρίδες παρέπεμπαν στις λεπτομέρειες των σανδαλιών.

Το περιορισμένης σκληρότητας υλικό, τα άκαμπτα, μακριά μέλη προσκολλημένα στο σώμα, η μεγάλη και βαριά βάση για λόγους ευστάθειας και ο τρόπος δουλέματος των εικονογραφικών λεπτομερειών υποδεικνύουν με σαφήνεια έναν τρόπο επεξεργασίας όμοιο με εκείνον σε ξύλινα γλυπτά.

Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει το κύπελλο που κρατάει η μορφή, γιατί ως σχήμα δεν υπήρχε την εποχή της κατασκευής του γλυπτού, αλλά αναπαράγει τύπο των όψιμων μινωικών χρόνων, όπως το κύπελλο με αρ. Π2116 στην απέναντι προθήκη 174. Η συνειδητή αυτή μίμηση ενός παλιού άρα σεβάσμιου αγγείου ξεπερνούσε την καθημερινή χρήση του σκεύους για την πόση του κρασιού, προσδίδοντας την ιερότητα που θα ταίριαζε περισσότερο σε μια τελετουργική χρήση του ή στη θεϊκή υπόσταση του χρήστη του.

Κ.Σ.

17. Αίθουσα XVII (Προθήκη 181)

Κρασί για τον πόλεμο, τη λατρεία, το συμπόσιο. Το κύπελλο του Κομμού

Πήλινο κύπελλο κρασιού με εγχάρακτη παράσταση. Ύψος 11,4 εκ. Ιερό Κομμού, 650-600 π.Χ.

Το κύπελλο του Κομμού

Το κύπελλο του Κομμού βρέθηκε σε έναν ναό που ιδρύθηκε τον 8ο αι π.Χ. στα ερείπια του σπουδαίου μινωικού λιμανιού. Ήταν σπασμένο κοντά σε εστία με κόκαλα ζώων και στάχτες, τυπική εικόνα θυσίας. Παραδίπλα βρέθηκαν και τα κομμάτια μιας χάλκινης ασπίδας, ίσως αφιερώματα κάποιου πολεμιστή.

Το μελαμβαφές κύπελλο δεν είναι απλώς μία κούπα κρασιού, είναι σύμβολο ενός νέου τρόπου ζωής. Το σχήμα του συγκεκριμένου κυπέλλου ήταν το πιο συνηθισμένο και αγαπητό σχήμα για την κατανάλωση κρασιού στις συνεστιάσεις που οργάνωναν οι αρχαϊκές κρητικές πόλεις (τέλη 7ου-5ος αι. π.Χ.). Στην Κρήτη η πόση κρασιού, συχνά από την ίδια κούπα, αλλά και η προσφορά κρασιού στους θεούς είχαν κεντρικό ρόλο σε ιερές τελετουργίες και γιορτές.

Η κούπα του Κομμού συμπυκνώνει τρεις πηγές δύναμης για τους Κρήτες του 7ου αι. π.Χ.: τη λατρεία, τον πόλεμο, και το τελετουργικό συμπόσιο. Μέσα από αυτά οι κρητικές κοινότητες μετασχηματίσθηκαν σε ισχυρά κράτη με ελεύθερους πολίτες ίσους απέναντι στον νόμο, που είχαν υποχρέωση και δικαίωμα να συμπίνουν και να συντρώνε με τους όμοιούς τους.

Η συμβολική δύναμη αυτού του φαινομενικά ταπεινού αγγείου ενισχύεται από την παράστασή του που ανακαλεί ηρωικά επεισόδια της Ιλιάδας. Ο τεχνίτης χάραξε στη μελανή επιφάνεια την πιο πολυπρόσωπη παράσταση που γνωρίζουμε ως σήμερα από τα περίπου 5000 χρόνια αρχαίας κεραμικής παραγωγής στην Κρήτη.

Ε.Γ.

18. ΑΙΘΟΥΣΑ XΙΧ (Προθήκη 185)

Κρατήρες για κρασί – σκεύη για τη ζωή και τον θάνατο. Νεκροταφείο Τεκέ Κνωσού

Κωδωνόσχημοι κρατήρες από το νεκροταφείο Τεκέ στην Κνωσό, 9ος αι. π.Χ.

Τα αγγεία αυτά χρησιμοποιούνταν για την ανάμιξη του κρασιού με νερό.

Οι αρχαίοι Έλληνες σπάνια έπιναν ανέρωτο κρασί, «άκρατον οίνον». Η ανάμειξη του κρασιού με το νερό γινόταν μέσα σε μεγάλα ευρύστομα αγγεία, τους κρατήρες, και η λέξη προέρχεται από το αρχαίο ρήμα κεράννυμι, που σημαίνει αναμιγνύω. Η συνήθης αναλογία ανάμειξης ήταν τρία μέρη νερού προς ένα οίνου. Ο Ησίοδος γράφει στο «Έργα και Ημέραι», 595-6: «κρήνης δ᾽ ἀεινάου καὶ ἀπορρύτου, ἥ τ᾽ ἀθόλωτος, τρὶς ὕδατος προχέειν, τὸ δὲ τέτρατον ἱέμεν οἴνου – Κι από αέναη κρήνη και τρεχούμενη, αθόλωτη, να χύνεις πρώτα τρία μέρη το νερό, ενώ το τέταρτο κρασί να ρίχνεις».

Οι κρατήρες έχουν, συνήθως, βαθύ σώμα, ευρύ στόμιο, βαριά βάση και δύο λαβές. Πήλινα αγγεία αυτού του τύπου ήταν ιδιαίτερα δημοφιλή σε όλες τις εποχές. Στην Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου κάνουν την εμφάνισή τους κατά κύριο λόγο κωδωνόσχημοι κρατήρες, με ωοειδές σχήμα, διακοσμημένοι σε ζώνες και μετόπες. Τα αγγεία φέρουν συνήθως τις στερεότυπες γεωμετρικές διακοσμήσεις της περιόδου, ενώ ορισμένα κοσμούνται με παραστάσεις ανθρώπων, θεών, μυθικών τεράτων και ζώων.

Σε αρκετές περιπτώσεις, καθώς πρόκειται για μεγάλα αγγεία, χρησιμοποιήθηκαν και ως τεφροδόχα αγγεία, όπως και τα συγκεκριμένα του νεκροταφείου Τεκέ Κνωσού. Το νεκροταφείο της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου (11ος – 8ος αι. π.Χ.) βρίσκεται μεταξύ του Αγίου Ιωάννη Κνωσού και του αρχαιολογικού χώρου της Κνωσού, σε μια άλλοτε αγροτική περιοχή, γνωστή με την ονομασία Τεκές και πλέον Αμπελόκηποι. Οι ανασκαφές που διενεργήθηκαν τα τελευταία 100 χρόνια έφεραν στο φως ένα από τα πλουσιότερα νεκροταφεία της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου στον αιγαιακό κόσμο, με έναν μεγάλο αριθμό τάφων.

Δ.Μ.

19. Αίθουσα ΧΧ (Εκτός Προθήκης)

Ψηφιδωτό με κάνθαρο από τη Χερσόνησο

Τμήμα ψηφιδωτού με κάνθαρο. Λιμένας Χερσονήσου, 2ος αι. μ.Χ.

Ο κάνθαρος ήταν ένα από τα κατεξοχήν σκεύη για το κρασί στην αρχαιότητα.

Το ψηφιδωτό αποτελούσε επένδυση δαπέδου ενός διαδρόμου πολυτελούς οικίας που οδηγούσε προς το κύριο δωμάτιο της τραπεζαρίας με την ψηφιδωτή σύνθεση των πτηνών. Εικονίζει ένα απλό σχέδιο καλυκόσχημου κρατήρα από τον οποίο εκφύονται βλαστοί κισσού. Είναι κατασκευασμένο από λίθινες ψηφίδες μελανού χρώματος σε λευκό βάθος και απλά εκτελεσμένο, όπως θα ταίριαζε σε έναν μαθητή ενός εργαστηρίου ψηφοθετών. Το θέμα του είναι ευχάριστο, προϊδεάζοντας τον επισκέπτη του σπιτιού για την επικείμενη οινοποσία, καθώς τόσο ο κισσός όσο και ο κρατήρας είναι στοιχεία που συνδέονται άμεσα με την καλλιέργεια της αμπέλου και την κατανάλωση του κρασιού αντίστοιχα.

Βρέθηκε στην περιοχή του λιμανιού της Χερσονήσου και είναι ένα από τα πολλά ψηφιδωτά που εντοπίστηκαν στην περιοχή, μοναδικοί μάρτυρες των πολυτελών οικοδομημάτων κατά μήκος της ακτής. Η Χερσόνησος ήταν το επίνειο της πόλης της Λύττου κατά την ελληνιστική περίοδο και υπήρξε μια από τις λίγες ανεξάρτητες πόλεις μέχρι τη ρωμαϊκή κατάκτηση. Κατά τη ρωμαϊκή περίοδο ήταν ένα πλούσιο λιμάνι με έντονη εμπορική δραστηριότητα, που αναμφίβολα περιλάμβανε και τη διακίνηση του διάσημου κρητικού οίνου για εξαγωγή προς διάφορα λιμάνια της Μεσογείου.

Μ.Κ.

20. ΑΙΘΟΥΣΑ XΧ (Προθήκη 199)

Οι κάνθαροι της Λύττου

Κάνθαροι από τη Λύττο, τρίτο τέταρτο 3ου αι. π.Χ.

Οι κάνθαροι ήταν κύπελλα, με μία ή δύο λαβές, χαρακτηριστικά αγγεία πόσεως κρασιού.

Τα κύπελλα, με μία ή δύο λαβές (κάνθαροι), ήταν χαρακτηριστικά αγγεία πόσεως που χρησιμοποιούνταν στα συμπόσια και αποτελούσαν σύμβολα του Διονύσου. Εκτός από τα αγγεία με ζωγραφικές παραστάσεις, ήδη από τα τέλη του 6ου αι. π.Χ. και κατά τη διάρκεια των επόμενων αιώνων, έκαναν την εμφάνισή τους και μελαμβαφή αγγεία, τα οποία παράγονταν σε μεγάλους αριθμούς. Τα σχήματα και η στιλπνότητα της μαύρης επιφάνειας υποδηλώνουν ότι μιμούνταν μεταλλικά πρότυπα. Ήταν, βέβαια, φθηνότερα από τα διακοσμημένα αγγεία. Από το α΄ μισό του 5ου αι. π.Χ., τα αγγεία αυτά φέρουν συχνά και μια πολύ διακριτική διακόσμηση με εγχάρακτα και εμπίεστα μοτίβα.

Η παραγωγή, διάδοση και κατανάλωση των συμποτικών αγγείων ή των αγγείων πόσης στον ελλαδικό χώρο είναι μάρτυρες της κοινωνικής ιστορίας των αρχαίων Ελλήνων. Τα αγγεία, περίτεχνα πλασμένα και με φαντασία διακοσμημένα, πρέπει να έπαιζαν ιδιαίτερο ρόλο στη ζωή των αρχαίων και στις συμποτικές συνήθειές τους, ενώ ανάλογα με τη διακόσμησή τους αναδείκνυαν τον πλούτο των κατόχων τους.

Τα συγκεκριμένα αγγεία προέρχονται από το στρώμα καταστροφής της αρχαίας Λύττου, μίας από τις σημαντικότερες αρχαίες κρητικές πόλεις, στις βόρειες υπώρειες του όρους Δίκτη (ανατολικά του Καστελλίου). Η πόλη, αποικία των Λακεδαιμονίων κατά την παράδοση, απέκτησε δύναμη και τελικά βρέθηκε σε διαμάχη με την Κνωσό, από την οποία καταστράφηκε το 220-221 π.Χ.

Δ.Μ.

21. Αίθουσα ΧΧ (Προθήκη 202)

Κρητικός οίνος και ροδιακοί αμφορείς

Αμφορέας κρασιού (ύψος 72,5 εκ.) και ενσφράγιστες λαβές ροδιακών αμφορέων. Αγία Πελαγία, 3ος-1ος αι. π.Χ. Μέσω των αμφορέων με οξυπύθμενη βάση, το κρασί μεταφερόταν σε όλη τη Μεσόγειο.

Η πρώτη αναφορά για το κρητικό κρασί στα ιστορικά χρόνια περιέχεται στην Οδύσσεια του Ομήρου. Τα αρχαιολογικά κατάλοιπα που περιλαμβάνουν κεραμικά εργαστήρια παραγωγής εμπορικών αμφορέων στο νησί χρονολογούνται στην ελληνιστική περίοδο (3ος – 1ος αι. π.Χ.). Ανάμεσα στις θέσεις αυτές είναι η Κνωσός, η Ιεράπετρα, ο Μόχλος, ο Τρυπητός, τα Φαλάσαρνα και ο Άγιος Νικόλαος. Τα περισσότερα δείγματα εισηγμένων αμφορέων της Κρήτης προέρχονται από τη Ρόδο. Οι ροδιακοί αμφορείς είναι εύκολα αναγνωρίσιμοι επειδή διαθέτουν τετράπλευρα ή στρογγυλά σφραγίσματα στις λαβές τους με το σύμβολο του ήλιου ή του ρόδου και τα ονόματα των επωνύμων αρχόντων και πιθανώς του αγγειοπλάστη. Οι κρητικοί αμφορείς αντιθέτως έμεναν συνήθως ασφράγιστοι ή σφραγίζονταν με μικρή σφραγίδα που περιείχε τα αρχικά του ονόματος του αγγειοπλάστη. Εξαίρεση του κανόνα αυτού αποτελούν οι ενσφράγιστες λαβές που βρέθηκαν στην Αλεξάνδρεια με το εθνικό ΙΕΡΑΠΥΤΝΙΟΣ, μαρτυρία της σπουδαιότητας της πόλης στο εξαγωγικό εμπόριο.

Στα ρωμαϊκά χρόνια (1ος – 3ος αι. μ.Χ.) το κρητικό κρασί γνωρίζει μεγάλη άνθηση και οι κρητικοί αμφορείς ταξιδεύουν σε όλη τη ρωμαϊκή επικράτεια. Πρόκειται για τον γλυκύ κρητικό οίνο που άντεχε στη ναυσιπλοΐα, σε αντίθεση με τον υδατώδη που αναφέρει ο Γαληνός, λευκό άοσμο κρασί και ευπαθές στις μεταφορές. Πιθανό μέσο συντήρησης του κρασιού ήταν το βρασμένο θαλασσινό νερό ή το θαλασσινό αλάτι σε μικρή ποσότητα.

Μ.Κ.

22. Αίθουσα XXI (Προθήκη 212)

Τεκμήρια εμπορίου

Ενσφράγιστες λαβές αμφορέων κρασιού:

1. Ρόδου (220-180 π.Χ.), 2. Θάσου (286-274 π.Χ.) 3. Κνίδου (2ος αι. π.Χ.). Οι πρώτες δύο βρέθηκαν στην Αγία Πελαγία (αρχαία Απολλωνία), η τρίτη σε άγνωστη θέση της Κρήτης.

Η αμπελουργία και η συνεπαγόμενη παραγωγή κρασιού στην Κρήτη των ιστορικών χρόνων μαρτυρείται και από γραπτά κείμενα και από αρχαιολογικά ευρήματα. Η διακίνηση του κρασιού όμως φαίνεται ότι δεν είχε έντονα εξαγωγικό χαρακτήρα πριν από τα ρωμαϊκά χρόνια. Ομοίως και δείγματα της νομισματικής παραγωγής των κρητικών πόλεων σπάνια συναντιούνται σε εξωκρητικά εδάφη. Ως αποτέλεσμα αυτής της υστέρησης, η ανεύρεση σε ανασκαφές στο νησί αμφορέων εισαγμένου κρασιού όσο και νομισμάτων κομμένων σε πόλεις-κράτη ή βασίλεια του ευρύτερου ελληνικού κόσμου από τη Μακεδονία και τη Θράκη ως την Αίγυπτο και από τα Ιόνια νησιά ως τη Συρία δεν μας παραξενεύει.

Βέβαια τα ξένα νομίσματα μπορούσαν να φτάσουν εδώ και με άλλους τρόπους, όχι πάντα ειρηνικούς (μισθοφορία, πειρατεία κ.ά.). Η συχνή όμως αντιστοίχιση προέλευσης νομισμάτων και ενσφράγιστων αμφορέων κρασιού τεκμηριώνει ότι κάποιες αργυρές κοπές Θάσου και πολύ συχνότερα Ρόδου ή Κνίδου σχετίζονται με τις εισαγωγές από αυτές τις περιοχές κρασιού με καλή φήμη.

Το όνομα του επώνυμου άρχοντα, ο μήνας κατασκευής ή ένα σύμβολο του τόπου ή o συνδυασμός τέτοιων στοιχείων σε σφραγίσματα στους αμφορείς μεταφοράς του κρασιού αποτελούσαν εγγύηση του περιεχομένου, της ποιότητάς του και του χρόνου παραγωγής, συνιστούσαν λοιπόν κατά ένα τρόπο μια πρώτη μορφή «ετικέτας επωνυμίας». Χαρακτηριστικότερη η περίπτωση του σφραγίσματος σε λαβή αγγείου από τη Ρόδο, όπου δίπλα στο «επί (άρχοντος) Κλεωνύμου» απεικονίζεται ανάγλυφο κεφάλι του θεού Ήλιου με ακτινοφόρο διάδημα, όπως περίπου αποδίδεται και στις σύγχρονες αργυρές δραχμές του νησιού.

Κ.Σ.

23. Αίθουσα XXII (Εκτός Προθήκης)

Σταφύλια για τους νεκρούς. Η σαρκοφάγος του ΠΟΛΥΒΟΥ

Μαρμάρινη σαρκοφάγος με ανάγλυφη παράσταση σταφυλιού σε τραπέζι. Ύψος 42 εκ. Μήκος 60 εκ. Ηράκλειο, 2ος αι. μ.Χ.

Το Μουσείο Ηρακλείου απέκτησε την σαρκοφάγο του ΠΟΛΥΒΟΥ στις αρχές του 20ου αι. Παλιότερα λειτουργούσε ως γούρνα οθωμανικής κρήνης έξω από την πύλη του Αγίου Γεωργίου.

Οι παραστάσεις που κοσμούν τις πλευρές της παραπέμπουν στα Ελευσίνια μυστήρια, τη λαμπρότερη γιορτή προς τιμήν της θεάς Δήμητρας, που επικεντρωνόταν στο μυστήριο της ζωής και του θανάτου.

Σε πρώτο πλάνο απεικονίζεται η cilliba, το τυπικό ρωμαϊκό τραπέζι των συμποσίων. Είναι στρωμένο με καρπούς ανάμεσα στους οποίους ξεχωρίζει ένα ζουμερό τσαμπί σταφύλι. Κάτω από το τραπέζι στέκει κλεισμένο ερμητικά το ιερό σκεύος των Ελευσίνιων Μυστηρίων, η Cista Μystica, με τα «ιερά πράγματα» της θεάς που ήταν κρυφά για τους πολλούς.

Το παραπέτασμα που πλαισιώνει τη σκηνή, ο σκελετός που κοιτάζει ευθεία μπροστά, ο αυλητής, ένα παιδί, ένα ηλιακό ρολόι που μετρά τον χρόνο, συνθέτουν μια ονειρική, υπερβατική σκηνή, μεταξύ ζωής και θανάτου. Ο καρπός της αμπέλου στο στρωμένο τραπέζι, σαρκώδης και αιμάτινος, δημιουργεί αντίβαρο ως αιώνιο σύμβολο της αφθονίας και της ζωής.

Περίπου δύο αιώνες μετά τον ενταφιασμό του ΠΟΛΥΒΟΥ στην πολυτελή σαρκοφάγο του, ο Χριστιανισμός επικράτησε ως επίσημη θρησκεία και τα Ελευσίνια Μυστήρια απαγορεύτηκαν. Στα τέλη του 4ου αι. μ.Χ. καταστράφηκε ο ναός της Δήμητρας στην Ελευσίνα και θανατώθηκε το τελευταίο ιερατείο. Όμως η άμπελος και το κόκκινο γλυκό κρασί διατήρησαν την ισχύ τους στα μυστηριακά δείπνα των πρώτων Χριστιανών, ως «φάρμακο αθανασίας και πρόγευση εσχάτων».

Ε.Γ.

Γενική επιμέλεια Στέλλα Χρυσουλάκη, Γενική Διευθύντρια ΑΜΗ

Επιμέλεια Ειρήνη Νικολακοπούλου, Κατερίνα Αθανασάκη, Δευκαλίων Μανιδάκης (αρχαιολόγοι ΑΜΗ)

Συγγραφή κειμένων Κατερίνα Αθανασάκη (Κ.Α.), Ειρήνη Γαλλή (Ε.Γ.), Μαρία Κυρίμη (Μ.Κ.), Δημήτρης Μυλωνάς (Δ.Μ.), Ειρήνη Νικολακοπούλου (Ε.Ν.), Κλεάνθης Σιδηρόπουλος (Κ.Σ.), Παρασκευή Σταματάκη (Π.Σ.), Δημήτρης Σφακιανάκης (Δ.Σ.), Γεωργία Φλούδα (Γ.Φ.) (αρχαιολόγοι ΑΜΗ).

Φωτογραφίες Αρχείο ΑΜΗ (Δευκαλίων Μανιδάκης, Ιωάννης Πατρικιάνος, Ιωάννης Παπαδάκης-Πλουμίδης, Ιωάννης Βελεγράκης, Θάνος Καρτσόγλου.)

Δημιουργία διαδικτυακής παρουσίασης Δευκαλίων Μανιδάκης (Αρχαιολόγος ΑΜΗ)

Δημιουργία QR codes Νίκος Κριτσωτάκης (ΑΜΗ)

Όλα τα δικαιώματα διατηρούνται. Κανένα μέρος της διαδικτυακής παρουσίασης, κείμενα ή φωτογραφίες, δεν επιτρέπεται να αναπαραχθεί, να αποθηκευτεί σε σύστημα ανάκτησης ή να μεταδοθεί με οποιαδήποτε μορφή ή μέσο, χωρίς προηγούμενη άδεια του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου.

Το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου και η Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηρακλείου με ιδιαίτερη χαρά ανακοινώνουν τα εγκαίνια της αρχαιολογικής έκθεσης με τίτλο «ΕΚΑΤΟΜΠΟΛΙΣ.Ο Κόσμος της Αρχαϊκής Κρήτης» από τον Πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη την Πέμπτη 12 Δεκεμβρίου 2024, στις 18:00, στην Αίθουσα Διαλέξεων του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου.

Η ΕΚΑΤΟΜΠΟΛΙΣ επιχειρεί να φωτίσει τη συναρπαστική ιστορία της ίδρυσης και ανάπτυξης των αρχαϊκών πόλεων της Κρήτης (7ος – 5ος αιώνας π.Χ.) που αναδείχθηκαν σε κέντρα πολιτισμού και δύναμης, περίπου 500 χρόνια μετά το τέλος του μινωικού κόσμου.Πρόκειται για ένα ιστορικό κοινωνικό και πολιτικό φαινόμενο, καθώς στην Κρήτη αναπτύχθηκαν πρώιμα πολιτικές δομές και θεσμοί που συνέβαλαν στη διαμόρφωση της πολιτικής ταυτότητας του αρχαίου ελληνικού κόσμου.

Μέσα από μια επιλογή τριακοσίων αντικειμένων, η έκθεση προσπαθεί να φωτίσει τον χαρακτήρα και τη φυσιογνωμία της αρχαϊκής πόλης και να προβάλλει ένα κομμάτι της κληρονομιάς της Κρήτης, που αν και σημαντικό παραμένει εν πολλοίς άγνωστο στο ευρύ κοινό.

Διάρκεια Έκθεσης: Δεκέμβριος 2024 – Αύγουστος 2025

Χώρος: Αίθουσα Περιοδικών Εκθέσεων, Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου, Είσοδος από την οδό Δουκός Μποφώρ.

Πληροφορίες σχετικά με την έκθεση και τις εκδηλώσεις που θα την πλαισιώνουν θα ανακοινώνονται σε τακτά χρονικά διαστήματα στην ιστοσελίδα και στα ΜΚΔ του Μουσείου.

Με την υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού και της Περιφέρειας Κρήτης.

Στοιχεία επικοινωνίας

Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου

Τηλέφωνο: +30 2810 279000

Email: info@amh.gr

Website: heraklionmuseum.gr

FR

FR

FR

Χορηγοί της εκδήλωσης

Χορηγοί της εκδήλωσης

Χορηγοί της εκδήλωσης

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ

ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ

Χορηγοί της εκδήλωσης

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΘΕΜΑΤΙΚΗΣ ΞΕΝΑΓΗΣΗΣ

1. Αίθουσα Ι (προθήκες 5-6)

2. Αίθουσα ΙΙ (προθήκη 20)

3. Αίθουσα ΙΙI (προθήκη 23)

4. Αίθουσα ΙΙΙ ( Προθήκη 35)

5. Αίθουσα IV ( προθήκες 42 – 43)

6. Αίθουσα V (προθήκη 52)

7. ΑΙΘΟΥΣΑ VI (εκτός προθήκης)

8. Αίθουσα VIII (προθήκη 81)

9. Αίθουσα ΙΧ (προθήκη 94)

10. Αίθουσα ΧΙΙ (προθήκη 128)

11. Αίθουσα XXVII (εκτός προθήκης)

12. Αίθουσα XXVII (Εκτός Προθήκης)

13. Αίθουσα ΧΙΙΙ (προθήκη 141)

14. Αίθουσα XV (Εκτός Προθήκης)

15. Αίθουσα XVII (προθήκη 165)

16. Αίθουσα XVII (Προθήκη 168)

17. Αίθουσα XVII (Προθήκη 181)

18. ΑΙΘΟΥΣΑ XΙΧ (Προθήκη 185)

19. Αίθουσα ΧΧ (Εκτός Προθήκης)

20. ΑΙΘΟΥΣΑ XΧ (Προθήκη 199)

21. Αίθουσα ΧΧ (Προθήκη 202)

22. Αίθουσα XXI (Προθήκη 212)

23. Αίθουσα XXII (Εκτός Προθήκης)

ΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ

Η ΕΚΘΕΣΗ

ΕΠΙΣΚΕΨΗ

Αρχαιολογικό Μουσείο

Ηρακλείου

ΣΧΕΤΙΚΑ

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

SOCIAL

Κατηγορίες

Ώρες λειτουργίας

Εισιτήρια

Τοποθεσία

ΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ΨΗΦΙΑΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ

ΑΡΓΙΕΣ

Opening Hours

Admission Fee

Location

The Museum

Education

Digital Museum