ΤΟ ΕΚΘΕΜΑ
Παλαίκαστρο. Ναός Δικταίου Διός. 6ος- 4ος αι. π.Χ.
(κείμενο του 4ου-3ου αι. π.Χ., σε χάραξη του 3ου αι. μ.Χ.)
Στα ερείπια της προϊστορικής πόλης του Παλαικάστρου, στο ανατολικό άκρο της Κρήτης, ιδρύθηκε κατά τα πρώιμα ιστορικά χρόνια το ιερό και ο ναός του Δικταίου Δία. Από εκεί προήλθε η επιγραφή με τον λεγόμενο ύμνο των Κουρητών, που συνδέεται με μυητικές τελετές ενηλικίωσης των εφήβων, καθώς και πλήθος χάλκινων αφιερωμάτων της γεωμετρικής και αρχαϊκής περιόδου.
Η στήλη που φέρει την επιγραφή σώζεται σε 5 ανισομεγέθη θραύσματα από κυανό μάρμαρο με λευκές φλεβώσεις. Το κείμενο ανασυντίθεται σε ικανοποιητικό βαθμό. Πρόκειται για μια επιγραφή χαραγμένη με τη βοήθεια οδηγών σε πάνω από 27 στίχους, στους οποίους το ύψος των γραμμάτων μειώνεται μετά τον 7ο και παράλληλα πυκνώνει η γραφή. Από τον σωζόμενο 22ο στίχο και εξής, η επιγραφή εμφανίζεται πάλι μεγαλύτερη και πιο αραιή. Οι κακοτεχνίες αυτές, σε συνδυασμό με το ότι και στην πίσω όψη της στήλης είχαν εγγραφεί αρχικά σκόρπια μέρη του ίδιου κειμένου με πολλά λάθη, δείχνουν απειρία του τεχνίτη που υποχρεώθηκε να ξαναχαράξει διορθωμένο τον ύμνο στην τελική μορφή του. Η γλώσσα του κειμένου αναγνωρίζεται ως υστεροκλασική Κοινή με δωρικά και σκοπίμως αρχαϊστικά στοιχεία. Η μοναδικότητα του κειμένου έγκειται στη σημασία του για τη μελέτη της κρητικής ποίησης των ιστορικών χρόνων και της θρησκευτικής ιδιαιτερότητας του νησιού. Aντικρουόμενες απόψεις έχουν διατυπωθεί για το κατά πόσο το περιεχόμενο του ύμνου εκφράζει επιβιώσεις της λατρείας του μινωικού νεαρού θεού της βλάστησης, του αποκαλούμενου στους ιστορικούς χρόνους Κρηταγενούς Δία, που πεθαίνει και αναγεννάται ετησίως, σε έναν συγκρητιστικό συνδυασμό με τον Δία του ελληνικού δωδεκάθεου. Πολύ περισσότερο επειδή η χάραξη της επιγραφής χρονολογείται 5-6 αιώνες μετά την αρχική σύνθεση του ύμνου, δηλαδή στο πλαίσιο αναγέννησης ενός ιερού με προϊστορικές καταβολές στην παρακμιακή δύση της παλιάς θρησκείας.
Ως προς το περιεχόμενο, και συνδυάζοντας τα σωζόμενα τμήματα στις δύο όψεις του λίθου, το κείμενο αποκαθίσταται σε έξι στροφές και μια επωδό (refrain) επαναλαμβανόμενη στην αρχή, στο τέλος και εμβόλιμα, συνολικά επτά φορές. Το κείμενο διαμορφώνεται σε τρία μέρη (επίκλησις, υπόμνησις, και δέησις) και σε ελεύθερη μετάφραση έχει ως εξής:
Χαίρε, μεγάλε γιε του Κρόνου,
υπέρλαμπρε, παντοδύναμε. Έρχεσαι οδηγώντας τους Κουρήτες στη Δίκτη κάθε χρόνο και τέρπεσαι με το τραγούδι.
Σου αναπέμπομε ύμνους με άρπες και αυλούς
Και ψάλλομε όρθιοι γύρω από τον βωμό Σου.
Χαίρε, μεγάλε γιε του Κρόνου,
υπέρλαμπρε, παντοδύναμε. Έρχεσαι οδηγώντας τους Κουρήτες στη Δίκτη κάθε χρόνο και τέρπεσαι με το τραγούδι.
Γιατί σ’ αυτόν τον τόπο, θεϊκό βρέφος, οι ασπιδοφόροι ανατροφείς Σου οι Κουρήτες Σε πήραν από την Ρέα και σ’ έκρυψαν χτυπώντας τα πόδια τους.
Χαίρε, μεγάλε γιε του Κρόνου,
υπέρλαμπρε, παντοδύναμε. Έρχεσαι οδηγώντας τους Κουρήτες στη Δίκτη κάθε χρόνο και τέρπεσαι με το τραγούδι.
…………………
Και Συ δημιούργησες την καλήν Ημέρα.
Χαίρε, μεγάλε γιε του Κρόνου,
υπέρλαμπρε, παντοδύναμε. Έρχεσαι οδηγώντας τους Κουρήτες στη Δίκτη κάθε χρόνο και τέρπεσαι με το τραγούδι.
Οι κόρες Σου οι Ώρες φέρνουν κάθε χρόνο αφθονία. Και στους ανθρώπους
Βασιλεύει η δικαιοσύνη και όλη την πλάση διαφεντεύει η πλουτοφόρα ειρήνη.
Χαίρε, μεγάλε γιε του Κρόνου,
υπέρλαμπρε, παντοδύναμε. Έρχεσαι οδηγώντας τους Κουρήτες στη Δίκτη κάθε χρόνο και τέρπεσαι με το τραγούδι.
Διαφύλαξε τις οικογενειακές εστίες μας, προστάτεψε τα καλόμαλλα κοπάδια μας και εξαπόστειλε στα σπαρτά και στα δένδρα μας εύκρατους ανέμους.
Χαίρε, μεγάλε γιε του Κρόνου,
υπέρλαμπρε, παντοδύναμε. Έρχεσαι οδηγώντας τους Κουρήτες στη Δίκτη κάθε χρόνο και τέρπεσαι με το τραγούδι.
Σκέπε με την αιγίδα Σου τις πόλεις μας και τα ποντοπόρα πλοία μας
Επίβλεψε τα παλικάρια μας, και προστάτεψε τις ένδοξες Αρχές μας.
Χαίρε, μεγάλε γιε του Κρόνου,
υπέρλαμπρε, παντοδύναμε. Έρχεσαι οδηγώντας τους Κουρήτες στη Δίκτη κάθε χρόνο και τέρπεσαι με το τραγούδι.
Η στήλη που φέρει την επιγραφή σώζεται σε 5 ανισομεγέθη θραύσματα από κυανό μάρμαρο με λευκές φλεβώσεις. Το κείμενο ανασυντίθεται σε ικανοποιητικό βαθμό. Πρόκειται για μια επιγραφή χαραγμένη με τη βοήθεια οδηγών σε πάνω από 27 στίχους, στους οποίους το ύψος των γραμμάτων μειώνεται μετά τον 7ο και παράλληλα πυκνώνει η γραφή. Από τον σωζόμενο 22ο στίχο και εξής, η επιγραφή εμφανίζεται πάλι μεγαλύτερη και πιο αραιή. Οι κακοτεχνίες αυτές, σε συνδυασμό με το ότι και στην πίσω όψη της στήλης είχαν εγγραφεί αρχικά σκόρπια μέρη του ίδιου κειμένου με πολλά λάθη, δείχνουν απειρία του τεχνίτη που υποχρεώθηκε να ξαναχαράξει διορθωμένο τον ύμνο στην τελική μορφή του. Η γλώσσα του κειμένου αναγνωρίζεται ως υστεροκλασική Κοινή με δωρικά και σκοπίμως αρχαϊστικά στοιχεία. Η μοναδικότητα του κειμένου έγκειται στη σημασία του για τη μελέτη της κρητικής ποίησης των ιστορικών χρόνων και της θρησκευτικής ιδιαιτερότητας του νησιού. Aντικρουόμενες απόψεις έχουν διατυπωθεί για το κατά πόσο το περιεχόμενο του ύμνου εκφράζει επιβιώσεις της λατρείας του μινωικού νεαρού θεού της βλάστησης, του αποκαλούμενου στους ιστορικούς χρόνους Κρηταγενούς Δία, που πεθαίνει και αναγεννάται ετησίως, σε έναν συγκρητιστικό συνδυασμό με τον Δία του ελληνικού δωδεκάθεου. Πολύ περισσότερο επειδή η χάραξη της επιγραφής χρονολογείται 5-6 αιώνες μετά την αρχική σύνθεση του ύμνου, δηλαδή στο πλαίσιο αναγέννησης ενός ιερού με προϊστορικές καταβολές στην παρακμιακή δύση της παλιάς θρησκείας.
Ως προς το περιεχόμενο, και συνδυάζοντας τα σωζόμενα τμήματα στις δύο όψεις του λίθου, το κείμενο αποκαθίσταται σε έξι στροφές και μια επωδό (refrain) επαναλαμβανόμενη στην αρχή, στο τέλος και εμβόλιμα, συνολικά επτά φορές. Το κείμενο διαμορφώνεται σε τρία μέρη (επίκλησις, υπόμνησις, και δέησις) και σε ελεύθερη μετάφραση έχει ως εξής:
Χαίρε, μεγάλε γιε του Κρόνου,
υπέρλαμπρε, παντοδύναμε. Έρχεσαι οδηγώντας τους Κουρήτες στη Δίκτη κάθε χρόνο και τέρπεσαι με το τραγούδι.
Σου αναπέμπομε ύμνους με άρπες και αυλούς
Και ψάλλομε όρθιοι γύρω από τον βωμό Σου.
Χαίρε, μεγάλε γιε του Κρόνου,
υπέρλαμπρε, παντοδύναμε. Έρχεσαι οδηγώντας τους Κουρήτες στη Δίκτη κάθε χρόνο και τέρπεσαι με το τραγούδι.
Γιατί σ’ αυτόν τον τόπο, θεϊκό βρέφος, οι ασπιδοφόροι ανατροφείς Σου οι Κουρήτες Σε πήραν από την Ρέα και σ’ έκρυψαν χτυπώντας τα πόδια τους.
Χαίρε, μεγάλε γιε του Κρόνου,
υπέρλαμπρε, παντοδύναμε. Έρχεσαι οδηγώντας τους Κουρήτες στη Δίκτη κάθε χρόνο και τέρπεσαι με το τραγούδι.
…………………
Και Συ δημιούργησες την καλήν Ημέρα.
Χαίρε, μεγάλε γιε του Κρόνου,
υπέρλαμπρε, παντοδύναμε. Έρχεσαι οδηγώντας τους Κουρήτες στη Δίκτη κάθε χρόνο και τέρπεσαι με το τραγούδι.
Οι κόρες Σου οι Ώρες φέρνουν κάθε χρόνο αφθονία. Και στους ανθρώπους
Βασιλεύει η δικαιοσύνη και όλη την πλάση διαφεντεύει η πλουτοφόρα ειρήνη.
Χαίρε, μεγάλε γιε του Κρόνου,
υπέρλαμπρε, παντοδύναμε. Έρχεσαι οδηγώντας τους Κουρήτες στη Δίκτη κάθε χρόνο και τέρπεσαι με το τραγούδι.
Διαφύλαξε τις οικογενειακές εστίες μας, προστάτεψε τα καλόμαλλα κοπάδια μας και εξαπόστειλε στα σπαρτά και στα δένδρα μας εύκρατους ανέμους.
Χαίρε, μεγάλε γιε του Κρόνου,
υπέρλαμπρε, παντοδύναμε. Έρχεσαι οδηγώντας τους Κουρήτες στη Δίκτη κάθε χρόνο και τέρπεσαι με το τραγούδι.
Σκέπε με την αιγίδα Σου τις πόλεις μας και τα ποντοπόρα πλοία μας
Επίβλεψε τα παλικάρια μας, και προστάτεψε τις ένδοξες Αρχές μας.
Χαίρε, μεγάλε γιε του Κρόνου,
υπέρλαμπρε, παντοδύναμε. Έρχεσαι οδηγώντας τους Κουρήτες στη Δίκτη κάθε χρόνο και τέρπεσαι με το τραγούδι.