ΤΟ ΕΚΘΕΜΑ
Aρχάνες. περ. 810 π.Χ.
Μοναδικό στο είδος του είναι το ομοίωμα κυκλικού κτίσματος από τις Αρχάνες, πιθανότατα ιερού ή τάφου, που ανήκε στη Συλλογή Γιαμαλάκη. Αν και χρονολογείται στη Γεωμετρική περίοδο, διατηρεί πολλά στοιχεία της μινωικής λατρείας. Από το άνοιγμα της πόρτας, που έκλεινε με ξεχωριστό θυρόφυλλο, φαίνεται η γνωστή γυναικεία θεότητα με υψωμένα χέρια και πόλο στο κεφάλι. Πάνω στην ελαφρά θολωτή στέγη του κτίσματος, δύο ανθρώπινες μορφές με χαμηλά ταινιωτά καλύμματα στο κεφάλι, ξαπλωμένες, παρακολουθούν τη θεά από τον φεγγίτη, ενώ δίπλα τους βρίσκεται ξαπλωμένο ένα μικρό σκυλί. Οι ανδρικές μορφές είναι πιθανώς λάτρεις ή δευτερεύουσες θεότητες. Το θέμα της κρυφής θέασης θεωρείται ότι έχει χθόνιο χαρακτήρα και είναι πιθανόν το συγκεκριμένο ομοίωμα να προέρχεται από ταφή. Το ομοίωμα του κτηρίου έχει κατασκευαστεί σε κεραμεικό τροχό, ενώ οι μορφές είναι πλασμένες ξεχωριστά και επικολλημένες. Όλη η επιφάνεια του κτηρίου καλύπτεται με γραπτή διακόσμηση από τεθλασμένες γραμμές και σπείρες, χαρακτηριστικά διακοσμητικά μοτίβα της πρωτογεωμετρικής εποχής στην Κρήτη. Παρόλο που το θέμα της σύνθεσης παραπέμπει στη μινωική τέχνη, ωστόσο η απόδοση των μορφών πάνω στη στέγη και η γραπτή διακόσμηση φανερώνουν τη νέα αισθητική της εποχής.